Alphonse Matejka

Alphonse Matejka | ||
---|---|---|
![]() | ||
Informacion basico | ||
Nacemento | 9 yanüari 1902 | |
Fayecimento | 27 òktober 1999 | |
Informacion profesional | ||
Ofishi | Idist, linguist, Occidentalist | |
[Edita Wikidata] · [Manual] |
Alphonse Matejka (9 di yanüari 1902 – 27 di òktober 1999) tabata un spesialista suiso den eksportashon i defensor di e idioma ousiliar internashonal. Nasi na San Galo di un tata cheko i un mama suiso, el a traha den e industrianan di textil i horario, i a biba gran parti di su bida na La Chaux-de-Fonds. Matejka ta mas konosí pa su trabou den e movimentu linguístiko internashonal; promé apoyá Ido, i despues Occidental, el a dirigí numeroso organisashon den e kamponan i tabata outor di vários buki ku ta siña e idiomanan aki. Matejka tambe a yuda fundá e Sentro di Dokumentashon i Estudio riba e Idioma Internashonal.
Bida tempran
[editá | editá fuente]E famia Matejka a surgi na Vyškovec na Bohemia. Matejka su tata a emigrá pa Suisa den su hubentut, yega promé ku aña 1900, i a duna e siudadanidat suiso na aña 1915. Su mama tabata suiso i tabata bini di e kanton di St. Gallen. Alphonse a nase na St. Gallen dia 9 di yanüari 1902.[1]
Matejka a kompleta e gimnasio i a gradua na St. Gallen, i e mes a bira un siudadan suiso. El a bira un aprendiz den un tienda di bordura, Reichenbach & Co; el a pasa dies aña trahando den su filial na Paris. Mientras e tabata na Paris, el a tuma klasnan di anochi di idioma stranhero, siña idiomanan ruman i skandinavo, tambe swahili i ruso. Durante un periodo, Matejka a skirbi pa un revista na ruso i a tradusí pa e Akademia di Siensia. Matekja tambe a traha den e eksportashon di un kompania di boton, promé na Zurich i for di 1936 na Amsterdam.[1]
Dia 26 di yüli 1928, ora e tabata na Paris, Matejka a kasa ku Jeanne Bellanger di Fransia. Na 1937, Matejka a bai biba na La Chaux-de-Fonds, Suisa; el a traha den industria di relo komo un spesialista den eksportashon.[1] Despues di Bellanger su morto na 1987, Matejka a retira for di aktividatnan públiko i a muda bai e kas di ansianonan L'Escale (ingles: The Stopover) na La Chaux-de-Fonds; l a muri riba 27 di òktober 1999, na edat di 97 aña.[1]
Vishon
[editá | editá fuente]Huntu ku varios otro partidario di e idiomanan internashonal, Matekja tabata un defensor di pan-europeismo i a skirbi i papia riba e tópiko; [2] segun Edo Bernasconi, e tabata etnocentrista den kere ku "e idioma auxiliar internashonal mester ta un fenomeno i ideal di 'sivilisashonnan superior'". Ademas, e tabata partidario di e ideanan di Silvio Gesell, kende tabata pleita pa libertat ekonómiko.[3] Matejka tabatin un interes grandi den idioma stranhero i tambe tabata apoyá e reforma di ortografia aleman.[1]
Idioma internashonal
[editá | editá fuente]Ido
[editá | editá fuente]Na 1918, Matejka a kumpra un kopia di e buki di tèks oral di Albert Nötzli, i komparando e idioma ku esperanto el a haña ku e tabata superior; p'esei, Matejka nunka tabata esperantista i a uni ku e movimentu idista.[1] Matejka A asumi rol den varios sosiedad i a asisti na kuatro kongreso; durante e siguiente tres añanan, e tabata miembro di Club Ido Na St. Gallen, i despues a uni ku un organisashon pa idioma na Paris. E tabata sekretario di Union pa e Idioma Internashonal Ido (ULI) di 1929 pa 1934, i su presidente na 1940 despues di a muda pa Paris. Durante un mandato ku a abarka 1934-35, Matekja tabata presidente di e sosiedad nashonal suiso di Ido (Suisa Ido-Societo).[1][4] Matejka a traha ku publikashonnan periodiko di Ido manera Suisian Idisto i Ido-Kuriero,[5] i tabata editor di e buletin di ULI durante su periodo komo sekretario. Ora e revista Progreso a kuminsá atrobe na 1913, Matejka a wòrdu nombrá komo hefe di edishon; el a mantené e puesto te na 1934.[6]
Interlingue-Occidental
[editá | editá fuente]Despues ku Edgar de Wahl a krea Occidental na 1922, varios idista a bin apoyá e, spesialmente for di 1928.[5][7] Matejka, sinembargo, tabata un kritiko di idioma: kere ku e mihó idioma internashonal lo a mehorá Ido, el a argumentá kontra Occidental: Ric Berger a deskribí e komo "E defensor mas aktivo i kompetente di Ido, i polemista kontra Occ [idental]". Ora Matejka tabata diskutí kontra e occidentalistanan, hopi bia e tabata hasi esaki usando e pseudónimo "Franko Veramido" i "Scorpion".[8] Sinembargo, desilusioná pa e aktitudnan di e idistanan mas konservador, el a renunsia na Ido i a uni ku e movementu occidental na 1937.
Matejka su salida for di Ido a kausa un revuelo den e movemento idista;[9] pronto el a bira miembro korespondente di e Occidental-Acadamie; for di 1943 te 1946 el a bira su presidente interino, i presidente na 1949. Durante e añanan di 1940 Matejka tabata presidente di senado di Union Occidental (e organisashon Internacional Occidentalista) i a representá e idioma den e Asosiashon Internacional di Idioma Auxiliar (IALA).[9][8] Autor di varios kurso i buki di texto Pa Interlingue, durante mas di dos dekada entre 1937 i 1985, Matejka tabata editor di Cosmoglotta, e organo prinsipal di e movemento occidental. Su posishon komo editor a gana e respet den e movimentu linguístiko internashonal; na Cosmoglotta, el a publiká su mes obranan i tradukshonnan (manera e obranan di Anton Chekhov), i tambe ensayonan kontra otro idioma, manera ingles básiko i Interlingua.[8]
Ora Interlingua a keda publiká pa iala na 1951, hopi occidentalista a bandoná Interlingue, spesialmente despues di Berger su salida, loke a destruí e movishon na gran parti.[9] Matejka a haña ku e dos idiomanan tabata 90% similar den bokabulario, i e Sindikato Interlingue a defendé relashonnan positivo ku e movimentu Interlingua, asta despues ku iala a keda likidá na 1953.[10] Matejka a publiká su último artíkulo den Cosmoglotta na edat di 85 aña, na 1985.[11]
CDELI
[editá | editá fuente]Matejka a yuda fundá e Centre de documentation et d'étude sur la langue internationale (Sentro di Dokumentashon i Estudio riba e Idioma Internashonal) na 1967[12]; el a traha spesialmente ku su archiver, Claude Gacond i ku André Schild. Matejka a duna gran kantidat di su kolekshonnan di material relashoná ku interlingua na e sentro,[13] i a bishit'é hopi bia te na su morto.
Referensia
|
Bibliografia
[editá | editá fuente]- Barandovská-Frank, Vĕra (2020). Interlingvistiko: Enkonduko en la sciencon pri planlingvoj . Adam Mickiewicz University, Poznań. ISBN 978-83-65483-88-1.
- Künzli, Andreas (2006). Universalaj lingvoj en Svislando. Malchi:Ill; Centre de documentation et d'étude sur la langue internationale, La Chaux-de-Fonds. ISBN 978-2-9700425-2-5.
- "Parto 4: Ido" [Chapter 4: Ido] pp. 791-852
- "Parto 5: Occidental-Interlingue" [Chapter 5: Occidental-Interlingue] pp. 853-866
- "Parto 6: Interlingua (IALA)" [Chapter 6: Interlingua (IALA)] pp. 867-912
- "Parto 7: Interlingvistiko kaj esperantologio" [Chapter 7: Interlinguistics and Esperantology] pp. 913-974