Jump to content

Alphonse Matejka

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Alphonse Matejka
Alphonse Matejka
Informacion basico
Nacemento  9 yanüari 1902
Fayecimento  27 òktober 1999
Informacion profesional
Ofishi Idist, linguist, Occidentalist
[Edita Wikidata] · [Manual]

Alphonse Matejka (9 di yanüari 1902 – 27 di òktober 1999) tabata un spesialista suiso den eksportashon i defensor di e idioma ousiliar internashonal. Nasi na San Galo di un tata cheko i un mama suiso, el a traha den e industrianan di textil i horario, i a biba gran parti di su bida na La Chaux-de-Fonds. Matejka ta mas konosí pa su trabou den e movimentu linguístiko internashonal; promé apoyá Ido, i despues Occidental, el a dirigí numeroso organisashon den e kamponan i tabata outor di vários buki ku ta siña e idiomanan aki. Matejka tambe a yuda fundá e Sentro di Dokumentashon i Estudio riba e Idioma Internashonal.

Bida tempran

[editá | editá fuente]

E famia Matejka a surgi na Vyškovec na Bohemia. Matejka su tata a emigrá pa Suisa den su hubentut, yega promé ku aña 1900, i a duna e siudadanidat suiso na aña 1915. Su mama tabata suiso i tabata bini di e kanton di St. Gallen. Alphonse a nase na St. Gallen dia 9 di yanüari 1902.[1]

Matejka a kompleta e gimnasio i a gradua na St. Gallen, i e mes a bira un siudadan suiso. El a bira un aprendiz den un tienda di bordura, Reichenbach & Co; el a pasa dies aña trahando den su filial na Paris. Mientras e tabata na Paris, el a tuma klasnan di anochi di idioma stranhero, siña idiomanan ruman i skandinavo, tambe swahili i ruso. Durante un periodo, Matejka a skirbi pa un revista na ruso i a tradusí pa e Akademia di Siensia. Matekja tambe a traha den e eksportashon di un kompania di boton, promé na Zurich i for di 1936 na Amsterdam.[1]

Dia 26 di yüli 1928, ora e tabata na Paris, Matejka a kasa ku Jeanne Bellanger di Fransia. Na 1937, Matejka a bai biba na La Chaux-de-Fonds, Suisa; el a traha den industria di relo komo un spesialista den eksportashon.[1] Despues di Bellanger su morto na 1987, Matejka a retira for di aktividatnan públiko i a muda bai e kas di ansianonan L'Escale (ingles: The Stopover) na La Chaux-de-Fonds; l a muri riba 27 di òktober 1999, na edat di 97 aña.[1]

Huntu ku varios otro partidario di e idiomanan internashonal, Matekja tabata un defensor di pan-europeismo i a skirbi i papia riba e tópiko; [2] segun Edo Bernasconi, e tabata etnocentrista den kere ku "e idioma auxiliar internashonal mester ta un fenomeno i ideal di 'sivilisashonnan superior'". Ademas, e tabata partidario di e ideanan di Silvio Gesell, kende tabata pleita pa libertat ekonómiko.[3] Matejka tabatin un interes grandi den idioma stranhero i tambe tabata apoyá e reforma di ortografia aleman.[1]

Idioma internashonal

[editá | editá fuente]

Na 1918, Matejka a kumpra un kopia di e buki di tèks oral di Albert Nötzli, i komparando e idioma ku esperanto el a haña ku e tabata superior; p'esei, Matejka nunka tabata esperantista i a uni ku e movimentu idista.[1] Matejka A asumi rol den varios sosiedad i a asisti na kuatro kongreso; durante e siguiente tres añanan, e tabata miembro di Club Ido Na St. Gallen, i despues a uni ku un organisashon pa idioma na Paris. E tabata sekretario di Union pa e Idioma Internashonal Ido (ULI) di 1929 pa 1934, i su presidente na 1940 despues di a muda pa Paris. Durante un mandato ku a abarka 1934-35, Matekja tabata presidente di e sosiedad nashonal suiso di Ido (Suisa Ido-Societo).[1][4] Matejka a traha ku publikashonnan periodiko di Ido manera Suisian Idisto i Ido-Kuriero,[5] i tabata editor di e buletin di ULI durante su periodo komo sekretario. Ora e revista Progreso a kuminsá atrobe na 1913, Matejka a wòrdu nombrá komo hefe di edishon; el a mantené e puesto te na 1934.[6]

Interlingue-Occidental

[editá | editá fuente]

Despues ku Edgar de Wahl a krea Occidental na 1922, varios idista a bin apoyá e, spesialmente for di 1928.[5][7] Matejka, sinembargo, tabata un kritiko di idioma: kere ku e mihó idioma internashonal lo a mehorá Ido, el a argumentá kontra Occidental: Ric Berger a deskribí e komo "E defensor mas aktivo i kompetente di Ido, i polemista kontra Occ [idental]". Ora Matejka tabata diskutí kontra e occidentalistanan, hopi bia e tabata hasi esaki usando e pseudónimo "Franko Veramido" i "Scorpion".[8] Sinembargo, desilusioná pa e aktitudnan di e idistanan mas konservador, el a renunsia na Ido i a uni ku e movementu occidental na 1937.

Matejka su salida for di Ido a kausa un revuelo den e movemento idista;[9] pronto el a bira miembro korespondente di e Occidental-Acadamie; for di 1943 te 1946 el a bira su presidente interino, i presidente na 1949. Durante e añanan di 1940 Matejka tabata presidente di senado di Union Occidental (e organisashon Internacional Occidentalista) i a representá e idioma den e Asosiashon Internacional di Idioma Auxiliar (IALA).[9][8] Autor di varios kurso i buki di texto Pa Interlingue, durante mas di dos dekada entre 1937 i 1985, Matejka tabata editor di Cosmoglotta, e organo prinsipal di e movemento occidental. Su posishon komo editor a gana e respet den e movimentu linguístiko internashonal; na Cosmoglotta, el a publiká su mes obranan i tradukshonnan (manera e obranan di Anton Chekhov), i tambe ensayonan kontra otro idioma, manera ingles básiko i Interlingua.[8]

Ora Interlingua a keda publiká pa iala na 1951, hopi occidentalista a bandoná Interlingue, spesialmente despues di Berger su salida, loke a destruí e movishon na gran parti.[9] Matejka a haña ku e dos idiomanan tabata 90% similar den bokabulario, i e Sindikato Interlingue a defendé relashonnan positivo ku e movimentu Interlingua, asta despues ku iala a keda likidá na 1953.[10] Matejka a publiká su último artíkulo den Cosmoglotta na edat di 85 aña, na 1985.[11]

Matejka a yuda fundá e Centre de documentation et d'étude sur la langue internationale (Sentro di Dokumentashon i Estudio riba e Idioma Internashonal) na 1967[12]; el a traha spesialmente ku su archiver, Claude Gacond i ku André Schild. Matejka a duna gran kantidat di su kolekshonnan di material relashoná ku interlingua na e sentro,[13] i a bishit'é hopi bia te na su morto.

Bibliografia

[editá | editá fuente]