Jump to content

Bringa-òf-hui rèspòns

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Bringa-òf-hui rèspòns
Un kacho i un pushi ta enkontrá otro, ekspresando e rèspòns di bringa (ariba) i hui (abou) simultáneamente.

Bringa-òf-hui rèspòns (ingles: fight-or-flight òf fight-flight-freeze-or-fawn), tambe konosí komo un strès rèspòns pasahero, ta un reakshon fisiológiko na un menasa persibí, esaki por ta físiko (p.e., enkuentro ku un kacho gruñando) òf sikológiko (p.e., preparashon pa un presentashon na skol of trabou). E ta wòrdu aktivá dor di e liberashon di hormonanan di strès ku ta prepará e kurpa sea pa konfrontá e peliger òf pa skapa for di dje. E rèspòns hopi bia ta wòrdu deskribí den tres fase:[1]

  • Fase di alarma: Aktivashon di e sistema nervioso sentral, preparando e kurpa pa akshon.
  • Fase di resistensia: E kurpa ta purba di stabilisá i rekuperá di reakshon inisial.
  • Fase di kansansio: Aktivashon prolongá òf ripití, manera durante strès króniko, por kondusí nan kansansio i funshonamentu debilitá.

Ademas di bringa i hui, algun individuo ta respondé na peliger dor di fris, karakterisá pa inmobilidat òf parálisis temporal. Un adishon deskribí mas resientemente na e modelo ta e fawn rèspons, den kua un individuo ta purba di kalma òf trankilisá e fuente di menasa pa evitá daño. Esaki por inkluí komportashon sumiso, agradá hende, òf esfuersonan pa haña e fabor di e agresor persebí.

Evolushon

[editá | editá fuente]

E tèrmino bring-òf-hui ta referí na e dos opshon prinsipal disponibel pa e promé hendenan ora nan ta konfrontá ku peliger: pa konfrontá e menasa òf pa skapa di dje. Den kualke kaso, e strès rèspòns s prepará e kurpa tantu fisiológiko komo sikológiko pa reakshoná. E reakshon di fris por a evolushoná komo un strategia di sobrebibensia, redusiendo e chèns di detekshon dor di un predadó òf permití e menasa pasa sin wòrdu notá.

E rèspòns a wòrdu deskribí pa promé biaha na 1915 pa e fisiologo merikano, Walter Bradford Cannon, kende a proponé ku un seri di reakshon di kurpa rápido ta mobilisá rekursonan pa dil ku sirkunstansianan menasante. Awendia, e rèspons di bringa-òf-hui ta wòrdu rekonosé komo e fase inisial di e síndrome di adaptashon general (general adaptation syndrome, GAS) di Hans Seyle, un modelo ku ta deskribí strès rèspòns di e kurpa.[1]

Fisiologia

[editá | editá fuente]

Komo rèspòns na strès pasahero, e sistema nervioso simpátiko ta wòrdu aktivá dor di e liberashon instantáneo di hormona inkluyendo hormona adrenokortikotropiko (adrenocorticotropic hormone, ACTH) i hormona libertadó di kortikotropina (corticotropin-releasing hormone, CRH). Esakinan ta stimulá e hipófise i beinirnan, ku ta saka katekolamina, manera adrenalina, noradrenalina, i kortisol.

E kaden di reakshon aki ta oumentá e frekuensia di kurason, preshon di sanger i halamentu di rosea. E kurpa por keda den e estado elevá aki pa 20 pa 60 minüt despues ku e menasa a pasa, te ora ku e sistema nervioso parasimpátiko restorá su funshon básiko. Miéntras ku e sistema nervioso simpátiko ta dirigí e bringa-òf hui rèspòns, e sistema nervioso parasimpátiko ta kontrarestá esaki dor di kalma e kurpa unabes peliger a pasa. Siñalnan físiko komun ta inkluí:[1]

Rèspòns di pupil.
  • Anchamentu di e pret'i wowo (pupil) ta laga mas lus drenta den e wowo, oumentando konsientisashon di e medio ambiente.
  • Kueru blek ta e resultá for di e fluho di sanger ku ta wòrdu desviá for di e keuru pa múskulo, e selebro, i ekstremidatnan. Koló di kara por kambia segun ku e sanger ta sirkulá mas rápido. E abilidat di e sanger pa kuaha tambe ta oumentá, posiblemente redusí pèrdida di sanger dor di leshon.
  • Frekuensia rápido di kurason i halamentu di rosea ta suminstrá e kurpa ku zürstòf i energia adishonal pa akshon inmediato.
  • Temblamentu, múskulo ta tenso den preparashon pa moveshon.

Ounke e rèspòns di bringa-òf-hui ta outomátiko i adaptativo, e no ta semper eksakto. E mekanismo tin su desbentaha i por wòrdu aktivá dor di tantu menasanan real komo persibí, loke ta kondusí na reakshon fisiológiko fuerte asta ora no tin peliger berdadero. Fobia ta un ehèmpel komun di e malentendimentu aki.