Derechonan di mucha

Supkategoria di | derechonan humano ![]() |
---|---|
Movemento | children's rights movement ![]() |
Foundational text | Declaration of the Rights of the Child ![]() |
Hashtag | mánáidvuoigatvuođat ![]() |
Main regulatory text | Convention on the Rights of the Child ![]() |
Derechonan di mucha ta referí na e derechonan di mucha i hóbennan, ku ta ankrá mundialmente den e Tratado di Nashonnan Uni tokante Derechonan di Mucha (UN Convention on the Rights of the Child, UNCRC). UNCRC ta definí un mucha/hóben komo "kualke ser humano bou di e edat di diesocho aña, a ménos ku bou di e lei aplikabel pa e mucha, edat di adulto ta wòrdu alkansá mas trempan"[1], i ta afirmá ku tur mucha/hóben tin derecho riba tur derecho humano. E otorgamentu na 1989 di derechonan propio na mucha/hóben a konkretisá pa promé biaha e konsepto di protekshon di nan bienestar.
E prinsipionan fundamental di e derechonan di mucha/hóben ta inkluí:[2]
- derecho riba bida: tur mucha tin e derecho intrínsiko riba bida i sobrebibensia, i e desaroyo di e mucha mester wòrdu garantisá te na e máksimo grado posibel.
- derecho riba igualdat: kada mucha tin e derecho di no wòrdu diskriminá pa kualke motibu (manera su koló di kueru).
- derecho riba e mihó interes di e mucha: kualke desishon, lei òf polítika ku por afektá mucha mester tene kuenta ku loke ta mihó pa e mucha.
- derecho riba enseñansa: tur mucha tin e derecho di haña un enseñansa adekuá.
- derecho riba opinion: tur mucha tin e derecho di ekspresá su opinion i pa esaki wòrdu tení na kuenta den kualkier asuntu ku ta afekt’é.
- derecho riba bibienda digno: tur mucha tin derecho di biba den un espasio adekuá pa su desaroyo.
- derecho riba kuminda: tur mucha tin derecho di risibí kuminda, i ta responsabilidat di e pais pa garantisá esaki den ousensia di mayor òf voogdnan ku por proveé esaki.
- derecho di ekspreshon: tur mucha tin e derecho di buska, risibí i transmití kualke informashon i idea a ménos ku e ta violá e derechonan di otronan.
- derecho riba salú: tur mucha tin derecho di haña kuido di salú.
- derecho riba nashonalidat: tur mucha tin derecho riba un nòmber for di nasementu i pa haña un nashonalidat.
- derecho di no tin hamber: tur mucha hòmber òf mucha muhé mester ta garantisá di wòrdu alimentá tur dia.
Tratado
[editá | editá fuente]E Tratado Internashonal tokante Derecho di Mucha ta resultado di un proseso di dékadanan despues di Guera Mundial II, ku a kuminsá ku e "Deklarashon Universal di Derechonan Humano" na 1948. Komo parti di e Aña Internashonal di Mucha, proklamá dor di Nashonnan Uni na 1979 riba e di 20 aniversario di e “Deklarashon di Derechonan di Mucha”, Polonia a entregá un proposishon pa kombertí e deklarashon aki den un tratado legalmente vigente. Dies aña despues, riba dia 20 di novèmber 1989, e Asamblea General di Nashonnan Uni a adoptá e Tratado Internashonal tokante Derecho di Mucha. El a drenta na vigor dia 2 di sèptèmber 1990 i for di e tempu ei ta opservá 20 di novèmber komo Dia Internashonal di Mucha.

Aktualmente UNCRC ta ratifiká dor di mayoria pais na mundu (196 pais na 2016). E paisnan aki ta obligá na tene nan mes na e tratado, ounke no tin sanshon. Sinembargo e tratado no ta sin obligashon: preshon internashonal i pèrdèmentu di kara ta pone ku un pais mester tuma su obligashonnan na serio. E tratado tin un obligashon di reportahe loke ta nifiká ku riba un base periódiko ta obligá di indiká kon leu e pais ta pa loke ta trata implementashon di tur medida hurídiko, atministrativo, polítiko i tur medida nesesario pa kumpli ku su compromiso pa proteha, di un forma mas kompleto posibel, e desaroyo di e mucha den su personalidat, talento, kapasidat emoshonal, mental i físiko. Merka no a ratifiká e tratado (ainda), pero si a firm’é.
Karibe Hulandes
[editá | editá fuente]Paisnan di Reino Hulandes, esta Hulanda (ku ta inkluí Boneiru, Saba i Sint Eustatius), Aruba, Kòrsou i Sint Maarten, ta mará na e Tratado Internashonal tokante Derechonan di Mucha, meskos e kaso ku diferente otro tratado di derechonan humano. Kada 5 aña kada un di e kuater pais konstituyente di Reino ta prepará un reportahe ku ta forma parti di un rapòrt mas amplio di Reino i kual ta wòrdu entregá na e Komishonnan di Supervishon di Derechonan Humano di Nashonnan Uni. E último rapòrt tabata na novèmber 2020 i na yanüari 2022 Reino a responsabilisá su mes na e Komishon di Nashonnan Uni pa Derechonan di Mucha.[3]
Desde aña 2001 Aruba a instalá e Komishon Derecho di Mucha pa pèrkurá pa kumplimentu ku e tratado na un forma koordiná i efisiente. E komishon tabata aktivo te ku aña 2009; despues na luna di oktober 2014 el a keda reinstalá.[4]
Na 2014 e seis isla di Karibe Hulandes konhuntu a lanta e "Taskforce Derecho di Mucha".[5]
Link eksterno
[editá | editá fuente]- Dutch Caribbean, UNICEF
- Growing up safe on Aruba and Curacao, UNICEF
- Derecho di Mucha
- Situation Analysis on children and adolescents 2020, Summary report Sint Maarten di UNICEF
Fuente, nota i/òf referensia
|