Jump to content

Derechonan di mucha

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
derechonan di mucha
Supkategoria diderechonan humano Editá
Movementochildren's rights movement Editá
Foundational textDeclaration of the Rights of the Child Editá
Hashtagmánáidvuoigatvuođat Editá
Main regulatory textConvention on the Rights of the Child Editá

Derechonan di mucha ta referí na e derechonan di mucha i hóbennan, ku ta ankrá mundialmente den e Tratado di Nashonnan Uni tokante Derechonan di Mucha (UN Convention on the Rights of the Child, UNCRC). UNCRC ta definí un mucha/hóben komo "kualke ser humano bou di e edat di diesocho aña, a ménos ku bou di e lei aplikabel pa e mucha, edat di adulto ta wòrdu alkansá mas trempan"[1], i ta afirmá ku tur mucha/hóben tin derecho riba tur derecho humano. E otorgamentu na 1989 di derechonan propio na mucha/hóben a konkretisá pa promé biaha e konsepto di protekshon di nan bienestar.

E prinsipionan fundamental di e derechonan di mucha/hóben ta inkluí:[2]

  • derecho riba bida: tur mucha tin e derecho intrínsiko riba bida i sobrebibensia, i e desaroyo di e mucha mester wòrdu garantisá te na e máksimo grado posibel.
  • derecho riba igualdat: kada mucha tin e derecho di no wòrdu diskriminá pa kualke motibu (manera su koló di kueru).
  • derecho riba e mihó interes di e mucha: kualke desishon, lei òf polítika ku por afektá mucha mester tene kuenta ku loke ta mihó pa e mucha.
  • derecho riba enseñansa: tur mucha tin e derecho di haña un enseñansa adekuá.
  • derecho riba opinion: tur mucha tin e derecho di ekspresá su opinion i pa esaki wòrdu tení na kuenta den kualkier asuntu ku ta afekt’é.
  • derecho riba bibienda digno: tur mucha tin derecho di biba den un espasio adekuá pa su desaroyo.
  • derecho riba kuminda: tur mucha tin derecho di risibí kuminda, i ta responsabilidat di e pais pa garantisá esaki den ousensia di mayor òf voogdnan ku por proveé ​​esaki.
  • derecho di ekspreshon: tur mucha tin e derecho di buska, risibí i transmití kualke informashon i idea a ménos ku e ta violá e derechonan di otronan.
  • derecho riba salú: tur mucha tin derecho di haña kuido di salú.
  • derecho riba nashonalidat: tur mucha tin derecho riba un nòmber for di nasementu i pa haña un nashonalidat.
  • derecho di no tin hamber: tur mucha hòmber òf mucha muhé mester ta garantisá di wòrdu alimentá tur dia.

E Tratado Internashonal tokante Derecho di Mucha ta resultado di un proseso di dékadanan despues di Guera Mundial II, ku a kuminsá ku e "Deklarashon Universal di Derechonan Humano" na 1948. Komo parti di e Aña Internashonal di Mucha, proklamá dor di Nashonnan Uni na 1979 riba e di 20 aniversario di e “Deklarashon di Derechonan di Mucha”, Polonia a entregá un proposishon pa kombertí e deklarashon aki den un tratado legalmente vigente. Dies aña despues, riba dia 20 di novèmber 1989, e Asamblea General di Nashonnan Uni a adoptá e Tratado Internashonal tokante Derecho di Mucha. El a drenta na vigor dia 2 di sèptèmber 1990 i for di e tempu ei ta opservá 20 di novèmber komo Dia Internashonal di Mucha.

Muchanan di Irak mustrando seña di pas (2003).

Aktualmente UNCRC ta ratifiká dor di mayoria pais na mundu (196 pais na 2016). E paisnan aki ta obligá na tene nan mes na e tratado, ounke no tin sanshon. Sinembargo e tratado no ta sin obligashon: preshon internashonal i pèrdèmentu di kara ta pone ku un pais mester tuma su obligashonnan na serio. E tratado tin un obligashon di reportahe loke ta nifiká ku riba un base periódiko ta obligá di indiká kon leu e pais ta pa loke ta trata implementashon di tur medida hurídiko, atministrativo, polítiko i tur medida nesesario pa kumpli ku su compromiso pa proteha, di un forma mas kompleto posibel, e desaroyo di e mucha den su personalidat, talento, kapasidat emoshonal, mental i físiko. Merka no a ratifiká e tratado (ainda), pero si a firm’é.

Karibe Hulandes

[editá | editá fuente]

Paisnan di Reino Hulandes, esta Hulanda (ku ta inkluí Boneiru, Saba i Sint Eustatius), Aruba, Kòrsou i Sint Maarten, ta mará na e Tratado Internashonal tokante Derechonan di Mucha, meskos e kaso ku diferente otro tratado di derechonan humano. Kada 5 aña kada un di e kuater pais konstituyente di Reino ta prepará un reportahe ku ta forma parti di un rapòrt mas amplio di Reino i kual ta wòrdu entregá na e Komishonnan di Supervishon di Derechonan Humano di Nashonnan Uni. E último rapòrt tabata na novèmber 2020 i na yanüari 2022 Reino a responsabilisá su mes na e Komishon di Nashonnan Uni pa Derechonan di Mucha.[3]

Desde aña 2001 Aruba a instalá e Komishon Derecho di Mucha pa pèrkurá pa kumplimentu ku e tratado na un forma koordiná i efisiente. E komishon tabata aktivo te ku aña 2009; despues na luna di oktober 2014 el a keda reinstalá.[4]

Na 2014 e seis isla di Karibe Hulandes konhuntu a lanta e "Taskforce Derecho di Mucha".[5]

[editá | editá fuente]