Jump to content

Insekto

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E articulo aki ta uza ortografia di Papiamento. Lo aprecia si por mantene e articulo aki na estilo di Papiamento.
Insekto
Insektonan di diferente orden.
Klasifikashon taksonomiko
Dominio:
Tronkon:
Anthropoda
Klase:
Pancrustacea
Espesie
Insekta
(Linnaeus, 1758)
Imágennan riba Wikimedia Commons Wikimedia Commons
Insekto riba Wikispecies Wikispecies
[Editá Wikidata] · [Manual]

Insekto (Insecta) ta un klase di animal invertebré ku seis pia, ku ta pertenesé na e tronkon Arthropoda. Ku mas ku un mion espesie deskribí, insektonan ta e klase di mas grandi den e reino animal. Ta kalkulá ku hopi mión di espesie no a wòrdu deskribí ni nombrá ainda. Insektonan ta presentá den práktikamente tur habitat rònt mundu, partikularmente riba tera i den awa dushi. Den laman, un otro grupo di artrópodo, e krustaseonan, ta predominá.

E nòmber insekto ta derivá for di e palabra latin insectum i ta referí na e karakterístika prinsipal di e grupo: un kurpa dividí den tres parti. E siensia ku ta studia insektonan ta yama entomologia.

Karakterístikanan

[editá | editá fuente]

Tur insekto tin un kurpa di tres parti - kabes, tóraks i barika - rondoná pa un eskeleto eksterno duru. E eskeleto eksterno aki ta wòrdu kita i remplasá vários biaha durante kresementu. E kabes tin un par di antena. E tóraks ta sostené tres par di pia fleksibel, i hopi espesie tambe tin dos par di ala pa bula. E barika ta kontené e órganonan digestivo, ekskretorio i reproduktivo di e insekto, i tambe un gran parti di e sistema respiratorio.

Durante nan desaroyo, hopi insekto ta pasa dor di kambionan drástiko den forma di kurpa i fisiologia. E asina yamá metamorfosis kompleto aki ta karakterisá pa un etapa den kua e larva ta transformá den un pupa i despues den un insekto adulto. Otro insektonan tin un metamorfosis mas gradual i inkompleto i ta desaroyá a traves di un seri di etapa hubenil. E taksonomia di insektonan ta basá pa gran parti riba e progreso di e metamorfosis i struktura di kurpa.

Algun insekto ta hunga un ròl direkto den bida di hende, por ehèmpel, dor di transmití malesa, kome òf dañá kosecha, pero tambe dor di polinisá kultivonan i produsí miel òf seda. Den hopi kultura, insektonan ta un fuente importante di kuminda.[1] Aktividatnan humano a daña severamente e biodiversidat di insekto den vários parti di mundu.[2]

Balor den naturalesa

[editá | editá fuente]

Insekto ta forma un parti esensial di e ekosistema mundial.

  • E ta hunga un ròl importante den tera i den mata meskos.
  • E ta mantene matanan saludable dor di tuma materia deskomponí for di mata i pone esaki bèk den tera, loke ta yuda mantené e tera saludable.
  • E ta tresé oksidashon na matanan pa medio di krea burakunan chikitu den tera. Tin insekto tambe ta defende algun mata direktamente.
    Calotropis procera ku barbulet.
  • Sierto insekto tin un relashon spesífiko ku sierto mata, aktuando komo insekto spesialista. Ehèmpel: e puita ( Calotropis procera, tambe konosí komo katúnbóm, mata di lechi of katuna di seda) ta un mata ku ta hospeda e espesie di barbulet Monarca. Esaki ta un barbulet ku ta migra pa e islanan ABC den sierto temporada i ta usa e puita pa pone su webunan. E webunan aki ta transformá den e bichinan pretu ku hel, ku por wòrdu mira den e matanan aki.
  • E ta un fuente di alimento prinsipal pa sierto para i reptilnan.[3]