Kòrsou

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Kòrsou
Kòrsou
Bandera di Kòrsou Eskudo di Kòrsou
Bandera Eskudo
Himno: Himno di Kòrsou
Lokalisashon di Kòrsou
Kapital Willemstad
Siudat mas grandi Willemstad
Idioma(nan) ofisial Papiamentu desde 2007, Hulandes, Ingles
Forma di gobernashon Demokrasia parlamentario
Monarkia konstitushonal
Willem-Alexander
Lucille George-Wout
Gilmar Pisas
Pais den Reino Hulandes
Statuut

10 òktober 2010
Area
 - Total
 - Awa (%)
 
444 km² 
n/a
Poblashon 2017
 - Aproksima
 - Densidat
 
160,337 (CBSC 2017) 
361/ km² 
Moneda Florin Antiano (ANG)
Zona di tempu (UTC-4)
TLD di internet .cw
Kódigo pa yama +5999

Kòrsou (òf Curaçao) ta un isla i un pais den Reino Hulandes den parti zùit di Karibe for di e kosta di Venezuela. E isla ta esun mas grandi i mas populá di e tres islanan ABC (ta para pa Aruba, Boneiru). Kòrsou su kapital ta Willemstad. Kòrsou a haña su Status Aparte huntu ku Sint Maarten, riba 10 di òktober 2010. E sobrá di e islanan, ku ta Boneiru, Saba i St. Eustatius ta munisipio di Hulanda, asina yamá islanan-BES.

Kòrsou tin un area di 444 km2 (171 mia²). Den e senso di Antias Hulandes di 2001, e poblashon tabata 130.627 habitante, lokual ta nifiká un densidat di poblashon di 294 habitante pa kilometer kuadrá. Den 2017 e poblashon tabata aproksimadamente 160.337 habitante.

Geografía[editá | editá fuente]

Kòrsou ta konosí pa su ref di koral ku ta hasi'é un lugá ekselente pa 'sambuyá'. E lamannan na parti zùit tin hopi lugá popular pa sambuyá. Un karakterístika eksepshonal di Kòrsou ta ku e fondo di laman ta kai hundu den algun shen pia (menos ku shen meter) for di kosta, anto por yega e ref fasilmente sin boto. Nan sa yama e kaminda unda e fondo di laman ta bira hundu e "blue edge" na ingles. Laman fuerte y falta di laman santu ta hasi e kosta nort di Kòrsou peligroso pa landa i sambuyá, pero sambuyádónan avansá sa bai ku boto si kondishonnan permití. E kosta zùit ta hopi diferente y ta ofresé awa remarkabelmente trankil. E kosta di Kòrsou tin yen bahia y boka, hopi di nan bon pa ankramentu. Orkan no sa pasa riba Kòrsou y e tin un klima semi-árido, manera savana. Kòrsou su flora ta otro for di vegetashon típiko di isla tropikal y e ta mas manera esei di parti zùit-ost di Merka. Varios forma di datu, mata ku sumpiña y mata ku ta keda bèrdè henter aña ta prevalente. E punto mas haltu di Kòrsou ta e Seru Kristòfel na 375 meter, na parti nort-wèst di e isla. Esaki ta den e parke reservá, Parke Nashonal di Sint Kristòfel, ku por eksplora ku outo, baiskel, kabai òf na pia. Tin diferente ruta ku por sigui. Kòrsou tin hopi kaminda ku bo por marcha òf kana. Tin e saliñanan, unda flamingo ta bai pa sosegá y kome y 25 kilometer zùit-ost di Kòrsou tin e isla chikitu Klein Curacao.

Kòrsou

Historia[editá | editá fuente]

Articulo principal: Historia di Kòrsou
Groot Davelaar

E habitantenan original di Kòrsou tabata e indígenanan Aruaka.

E promé europeonan ku a mira e isla tabata miembronan di un ekspedishon spañó, bou di Alonso de Ojeda den aña 1499.

E spañónan a desimá e Aruakanan. E hulandesnan a okupá e isla na aña 1634. West-Indische Compagnie (WIC) a establesé Willemstad riba kantu di Schottegat. E promé, kolonista a ignorá Kòrsou pasombra e tabata falta hopi kos ku tabata interesá nan, manera depósitonan di oro. Sinembargo, e haf natural di Willemstad a proba di ta un lugá ideal pa hasi negoshi. Komersio i transportashon di karga riba barku a bira e aktividadnan ekonómiko mas importante di Kòrsou, asina Kòrsou a bin hunga un ròl importante den un di e retnan internashonal di negoshi mas kompliká den historia: e negoshi di katibu atlántiko. WIC a hasi Kòrsou un sentro pa negoshi di katibu na aña 1662. [1] Komersiantenan hulandes a trese katibu for di Afrika na un lugá yamá Asiento (den área di Refineria Isla). Dj'ei nan a bende e katibunan i a hiba nan via barku na varios destinashon den Sur-Amerika i den karibe. Gran kantidat di katibu tabata wòrdu bendé akinan durante e periodo mas prosperoso di e negoshi. Mas despues e inglesnan i e fransesnan a okupá e isla pa un periodo kòrtiku. Kontribuyendo na e meskla di idiomanan riba e isla. E hulandesnan a abolí e sistema di sklabitut na aña 1863. Kòrsou su arkitektura ta un meskla di varios estilo kolonial hulandes i spañó. E varios otro edifisionan históriko den i rònt di Willemstad a logra buta e siudat riba UNESCO su lista di herensia mundial. E isla ta yen di landhùis i kas di palu di maishi. Hopi di nan tabata restorá i hende por bishitá nan. Despues di abolishón di sklabitut a bin un temporada di difikultat ekonómiko, ku a pone hopi hende di Kòrsou bai biba afó, manera Cuba unda nan a traha riba plantashi di súku.

Ora a deskubrí zeta na Venezuela na aña 1914, e suerte di Kòrsou a kambia drástikamente. Royal Dutch Shell (promé ku esei: Koninklijke Shell Groep) i e gobièrnu hulandes a traha un refineria ekstensivo riba e sitio bieu di Asiento, unda a bende katibu antes, ku a trese hopi trabou pa un gran parti di e poblashon di e isla, i a pone ku hopi hende djafó a bin biba akinan pa haña trabou tambe. Kòrsou tabata e lugá ideal pa e refineria pasombra e tabata leu for di e desorden sosial i sivil di gran parti di Sur Amérika, pero basta serka di e depositonan di zeta di e Lago di Maracaibo. Tambe e tin un ekselente haf natural ku por akomodá tanker grandi. E kompania a trese un pida rikesa na e isla. Hopi kas tabata trahá i Willemstad a haña un infrastruktura ekstensivo. Sinembargo, despues di tempu a bin differensianan grandi entre gruponan soshal di Kòrsou. Disatisfakshon y tension entre gruponan soshal a resultá na protestanan grandi riba 30 di mei, 1969. E desorden sivil a kousa un movementu sosial ku a pone ku e poblashon lokal a haña mas influenza den e proseso polítiko. Turismo tambe a desaroyá i ku winst belasting abou, hopi kompania por a establesé nan mes akinan pa evitá reglanan rigoroso di otro pais. Den añanan 1980 Royal Shell a bende e refineria i aworaki PDVSA ta hür e serka gobièrnu di Kòrsou. E ultimo añanan aki Kòrsou ta purbando di kapitalisá riba su historia i herensia úniko pa turismo sigui ekspandé.

Willemstad

Poblashon[editá | editá fuente]

Debi na su historia, e isla awor ta yen di varios grupo étnico. Kòrsou awor ta parse di ta e ehèmpel ideal di multikulturalidat. Habitantenan di Kòrsou ta diverso i hopi biaha di varios orígen. Gran parti di e poblashon ta afro-karibense. Esaki ta inkluí hende multi-rasial ku ta identifiká nan mes como afro-caribeño. Tambe tin menoridatnan di hende hulandes, ost asiatiko, portugues i di Levant. Ainda mas, tin tambe varios imigrantenan resien di paisnan serka di Kòrsou, notablemente di Sürnam, Haiti, Karibe anglofóniko, Republika Dominikano, Venezuela y Colombia. Den último añanan e kantidad di penshonado hulandes a subi drástikamente.

Polítika[editá | editá fuente]

Kòrsou a haña un gobièrnu limità di su mes riba 1 di yanüari 1954. Apesar di esaki, hopi hende no a partisipá den e proseso polítiko te ku despues di e movementunan sosial den e último añanan '60. Den e añanan 2000 e estado polítiko di e isla tabata bou di diskushon atrobe, lokual ta trata e otro islanan di Antias Hulandes, tratando e relashon ku Hulanda i entre e islanan di Antias. Den un referèndum tené riba 8 di aprel 2005, huntu ku Sint Maarten, residentenan a vota pa status aparte pafo di Antias Hulandes, manera Aruba, ningando e opshonnan pa independensia kompletu, birando parti di Hulanda, òf keda manera e ta. Dia 10 di òktober 2010 Kòrsou ta bira pais outónomo den Reino Hulandes. E ministerionan di pais Kòrsou ta nuebe na tur.

Ekonomia[editá | editá fuente]

Handelskade in Willemstad, Curaçao

E industrianan mas importante di e isla ta inklui refinashon di zeta, turismo i "offshore banking" esta servisio finansiero internashonal. Transportashon di karga riba barku i otro aktividad konektá ku e haf di Willemstad tambe ta hasi un kontribushon grandi na e ekonomia.

Idioma[editá | editá fuente]

Te ku awe hende sa debatí e orígen di e nòmber Curaçao, pero un splikashon ta ku e ta derivá di e palabra portugues pa 'kurason', lokual ta "coração". Segun Joubert i van Buurt[2], e nòmber Kòrsou ta originá serka e kaiketionan, kende tabata ser referí den relatonan spañó manera "Indios Curaçaos". Esei ta signifiká ku kisas e poblashon aki tabata yama su mes asina. Awendia hende di otro pais sa asosiá e nòmber Curaçao ku un tipo di blou, i sa huza e como un athetivo, pasó di e likùr blou skur yamá "Blue Curaçao".

E idiomanan mas papiá na Kòrsou ta papiamentu, hulandes, spaño i ingles. Papiamentu ta e idioma nativo di mayoria habitante, ku hulandes, hulandes como e idioma ofisial. Hopi papiá ta e idioma hulandes, ingles i spañó i ta e idiomanan nativo di basta minoridat grandi. Hulandes tabata e idioma di instrukshon na skolnan for di tempu kolonial. Sinembargo, tabata tin hopi debate resien tratando e asuntu di usa papiamentu na skol, pero tin un skol básiko i un skol di enseñansa avansa ku si ta usa papiamentu komo idioma di instrukshon kual ta kolegio Erasmo na Suffisant i SKAI Erasmo (SKol Avansa Integra)

Kultura[editá | editá fuente]

Atrakshonnan[editá | editá fuente]

Museo[editá | editá fuente]

Mira artíkulo prinsipal: Lista di museo na Kòrsou

Kòrsou tin mas ku 25 museo, kubriendo un gran skala di tema relashona ku arte, historia i herensia kultural.

Religion[editá | editá fuente]

Segun e senso di 2001, mayoria habitante di Kòrsou ta katóliko (85%). Otro denominashon ta protestant, adventista i metodista. Banda di e denominashonnan ofisial kristian, tin habitante ku sa partisipá den religion di Montamentu, brua i religionnan afrikano similar na Voodoo haitiano, 21 divisiones di Repúblika Dominikano i Santeria. Manera otro lugá den Latino Amerika, e misa Pentekostal ta birando mas popular. Tin hende Mòslem i hindú ta praktiká na Kòrsou tambe. Maské ta poko hende, kurasoleñonan hudiu tabatin un impakto signifikante riba historia. Kòrsou tin e kongregashon hudiu mas bieu ku ahinda ta aktivo den henter Amérika - for di 1651 - i e snoa mas bieu di henter Amérika ku ainda ta usá for di 1730.

Edukashon[editá | editá fuente]

Edukashon na Kòrsou, komo otro lugá den Antias, ta bon segun norma regional. E universidatnan prinsipal ta:

Sentro Pre Eskolar 0 pa 4 aña Guia pa siña i tarea dirigi despues di skol 4 te ku 13 aña

Formashon di Hoben te ku 17 aña

Bandera[editá | editá fuente]

Bandera di Kòrsou
Mira artíkulo prinsipal: Bandera di Kòrsou

E bandera di Kòrsou ta blou ku un strepi hel parti abou i dos strea blanku ku sinku punta na e parti ariba. E blou ta simbolisá laman i shelu (parti abou i ariba, respektivamente), partí pa un strepi hel ku ta representá e solo. E dos estreanan ta representá Kòrsou i Klein Kòrsou, pero tambe 'amor i felisidad'. E sinku puntanan riba kada strea ta simbolisá e sinku kontinentenan for di kual Kòrsou su hendenan a bin.

E strepinan horizontal tin un proporshon di 5:1:2. E streanan tin diameter di 1/6 i 2/9 di e haltura di e bandera. E sentro di e strea mas chikitu ta 1/6 di e haltura, for di e rant ariba i di man robes, i e sentro di esun mas grandi ta 1/3 for di e rant ariba i di man robes. E azul ta Pantone 280, i e hel ta Pantone 102.

Transporte[editá | editá fuente]

Kòrsou tin un aeropuerto nashonal esei ta Aeropuerto Hato.

Kurasoleño konosí[editá | editá fuente]

Link eksterno[editá | editá fuente]



 
Teritorio karibense di Reino Hulandes
Islanan grandi: Aruba | Boneiru | Kòrsou | Saba | Sint Eustatius | Sint Maarten
Islanan chikitu: Klein Bonaire | Klein Kòrsou | Green Island

Reino Hulandes