Jump to content

Suisidio

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
suisidio
Supkategoria dikilling, autoaggression, tragedy Editá
Parti dicalamity Editá
Causahuman overpopulation, psychological stress, existential crisis, frustration Editá
Health specialtypsychiatry, sikologia Editá
Hashtagsuicide Editá
Perpetratorsuicide victim Editá
Victim(s)suicide victim Editá
Handled, mitigated, or managed bysuicide prevention Editá
ICPC 2 IDP77 Editá
Wikimedia import URLhttps://en.wikipedia.org/wiki/Suicide Editá

Suisidio ta e akto di un ser humano di kita su propio bida. Hopi biaha e ta sosodé durante un episodio depresivo pero tambe por resultá di abuso di supstansia òf otro trastorno.[1] Sinembargo, mayoria suisidio ta sosodé sin ningun trastorno sikiátriko diagnostiká, pero mas bien impulsivamente den momentunan di krísis of angustia ekstremo, ku un falta den e abilidat pa dil ku strèsnan di bida, manera partikularmente den situashonnan di problema finansiero, disputa den relashon, òf doló i malesa króniko.[2]

Faktor di riesgo

[editá | editá fuente]

Mas konosementu tokante suisidio ta yuda rekonosé momentunan di riesgo i señalnan di atvertensia. Den e dominio sosio-ekonómiko, tin vários momentu na kua e riesgo di suisidio ta oumentá. Ehèmpelnan ta inkluí ekspulshon fòrsá fo'i kas, pèrdida di trabou, buèltu na kas despues di hospitalisashon òf detenshon, i e periodo rònt di bankrut.[3]

Hende ku kompartashon di suisidio rara bes ta duna señal direkto. Hopi bes nan ta purba pa no alarma esnan rond di nan. Sinembargo, nan ta mustra komportashon preokupante pa hopi tempu, esakinan por inklui:

  • Melankolía persistente
  • Kambionan di estado di ánimo severo, iritabilidat, agreshon òf yoramentu eksesivo.
  • Pèrdida di interes den aktividatnan, renunsiá i retirá emoshonal.
  • Negligensia propio
  • Insomnia òf drumi muchu.
  • Uso eksesivo di alkohòl i/òf droga.
  • Rendimentu na skol òf trabou.

Algun hende ta ekspresá eksplísitamente ku nan no ke biba mas, por ehèmpel dor di bisa: "Mi no ke mas", "Mi no ta wak e sinta mas", "Mi ta djis un molester pa otro" òf "Ken lo sinti mi falta?". Tuma deklarashonnan asina na serio i puntra kiko e persona ke men.[4]

Tin algun malkomprendementu persistente tokante suisidio. Deklarashonnan komun ta lo siguiente:

  • Papia di suisidio ta únikamente duna un hende e idea.
  • Si un hende berdaderamente tin sentimentunan di suisidio, e lo sosodé asina mes.
  • Hende ku ta menasá ku suisidio ta hasi esei solamente pa pone preshon riba otro.

E kreensianan aki ta inkorekto i por kontribuí na tabú, stigmatisashon i malkomprendementu. Komunikashon habrí i komprensivo tokante suisidio por yuda pa duna sosten na tempu i haña solushonnan alternativo.[5] Hende ku pensamentu di suisidio hopi biaha no kièr komete suisidio, nan kièr djis pa nan pensamentunan skur stòp òf libera nan mes di nan problemanan. Papia tokante di dje lo yuda drecha e pensamentu aki i stimulá trankilidat.[3]

Epidemiologia

[editá | editá fuente]

World Health Organization (WHO) ta reportá ku, na 2021, mas ku 720.000 hende ta kometé suisidio tur aña. Suisidio ta e di tres kousa prinsipal di morto entre hóbennan di 15-29 aña. 73% porshento di suisidionan mundial ta sosedé den paisnan di entrada abou i mediano. Pa kada suisidio tin hopi mas hende ku ta atentá suisidio den poblashon general.[2]

Segun Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) hulandes, na 2023, un promedio di 5 hende pa dia a komete suisidio,[6] 55% di nan ta entre e edatnan di 40 i 65 aña.[5] E sifranan pa ku suisidio di hende hòmber ta dos bès mas altu ku di hende muhé. Na 2023, e frekuensia di suisidio pa ku hende hòmber tabata 14.7 pa kada shen mil habitante, i 6.2 suisidio pa kada shen mil habitante pa ku hende muhè. Ounke e sifranan di suisidio ta mas abou den gruponan di edat mas yòn ku den gruponan di edat mas altu, suisidio ta un kousa relativamente komun di morto denter di e gruponan di edatnan mas yòn. Esnan den nan binti tanto aña di edat ku a muri entre 2020 pa 2023, 31 porshento a muri dor di suisidio.[6] Esnan enbolbí, den 60% di suisidio, no tabatin kontakto ku organisashonnan di yudansa.[5]

Karibe hulandes

[editá | editá fuente]

Un investigashon na 2023 di Departamento di Salú Públiko Aruba (DVG), a reportá ku mas o ménos 5% di poblashon di Aruba a yega di atentá suisidio na un sierto momentu, sin ningun diferensia signifikante entre hende hòmber y hende muhé. Sinembargo, tin un diferensia notabel entre gruponan di edat. E frekuensia mas altu di atento di suisidio ta wòrdu hañá bou di adultonan yòn (18-29 aña), ku 8% di hende hòmber i 11% di hende muhé, ku a raportá un atento. Mas ku 60% di esnan ku pensamentu di suisidio no ta buska yudansa profeshonal.[7]

[editá | editá fuente]