Valle de Cuelgamuros

E Valle di Cuelgamuros (papiamentu: Vaye di Cuelgamuros), konosí te 2022 komo Valle de los Caídos (papiamentu: Vaye di esnan kaí), ta un monumento di guera spañó. E ta situá mas o ménos 40 kilometer nort di Madrid, den e munisipio di San Lorenzo de El Escorial.[1][2]
Historia
[editá | editá fuente]Francisco Franco a ordená pa konstruí e enkargo monumental na 1940; e tabata konstruí entre 1940 i 1958, i a wòrdu inaugurá na 1959.[3] Franco a bisa ku e monumento tabata intenshoná pa ta un "akto nashonal di expiashon" i rekonsiliashon.[4] E sitio a sirbi komo lugá di entiero di Franco for di su morto na novèmber 1975, aunke originalmente no tabata planeá pa e ser dera aya, te na su ekshumashon riba 24 di òktober 2019 despues di un proseso legal largu i kontroversiabel pa motibu di medidanan pa eliminá tur glorifikashon públiko di su gobièrnu.
E monumento, konsiderá un punto di bista di arkitektura spaño di siglo XX, a ser diseñá pa Pedro Muguruza i Diego Méndez riba un eskala pa igualá, segun Franco, "e grandesa di e monumentonan di ántes, ku ta desafia tempu i memoria". Huntu ku Universidad Laboral di Gijón, e ta e ehèmpel mas prominente di e estilo neoherreriano original spaño, ku tabata pretendé di forma parti di un renasementu di e arkitektura di Juan de Herrera, ejemplifiká pa e kas real serka di El Escorial. E arkitektura eksklusivamente spaño aki a wòrdu usá amplamente den edifisionan públiko di Spaña despues di guera i tin su raisnan den klasismo fasista internashonal, manera Albert Speer òf Esposizione Universale Roma di Mussolini ta ehèmpel.
E sitio monumental ta kubri mas di 13.6 kilometer kuadra di bos di mediteraneo i piedra di granito den e kolinan di Sierra Guadarrama, na mas di 900 meter ariba nivel di laman i ta inklui un basilica, un abadia benediktina, un kas di bishita, e Valle i e Juanelos, kuater monolito silindriko ku ta data di siglo XVI. E karakterístika mas destahá di e monumento ta e imponente krus kristian di 150 meter di altura, e krus di e tipo aki mas haltu di mundu, erigí riba un afloramentu di granito na 150 meter riba e esplanada di e basílika i visibel for di mas ku 30 kilometer di distansia. E trabounan a kuminsá na 1940 i a tuma mas ku diesos aña pa kompleto, i e monumento a wòrdu ofishalmente inaugurá riba 1 di aprel 1959. Segun e buki mayor oficial, e costo di e konstrushon a asiende na 1.159 miyon di peseta, finansia pa medio di sorteo di e loteria nashonal i donashon. Algun di e trahadónan tabata prizonero ku tabata kombertí nan trabou pa un redukshon den e tempu kumplí.
E kompleho ta propiedad i ta opera pa Patrimonio Nacional, e agensia gubernamental di patrimonio di Spaña, i klasifika komo e di tres monumento mas bishita di Patrimonio Nacional na 2009. E gobierno socialdemócrata spaño a sera e kompleho pa bishitantenan na fin di 2009, alegando motibonan di siguridad relashona ku e restaurashon di e fachada. E desishon tabata kontroversial, ya ku e sierre a ser atribui pa algun persona na e Ley di Memoria Historiko promulga durante e presidensia di José Luis Rodríguez Zapatero,[5] i tabatin denunsia di persekushon di e komunidat benediktina.[6] E obranan ta inkluí e skultura di Piedat ku ta okupá un lugá prominente na entrada di e kripta, usando hamber i maquinaria pisá.[7][8]