Teremoto

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
(Bo a yega aki pa via página Terremoto)
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.

Terremoto
Supkategoria dinatural disaster, geologic activity, quake, geographically localized event Editá
Has causeactive fault Editá
Ta kousalandslide, Tsunami, soil liquefaction Editá
HistoriaQ120637196 Editá
Measurement scaleRichter scale Editá
Handled, mitigated, or managed byearthquake preparedness, earthquake warning system, seismic retrofit, earthquake-resistant structures, earthquake prediction Editá

Un teremoto (òf temblor) ta sakudimentu di (lithosfer òf "earth's crust"). E plachinan tektóniko ta kuminsa skùif, primi òf pasa bou di otro. Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den lithosfer òf "earth's crust", pero tin ku ta surgi 700 km den lithosfer. Mayoria di teremoto (temblor) ta surgi ront di Oséano Pasífiko, Indonesia, Nueva Zelandia, Nieuw-Guinea, Hapon, Aleoeten, Alaska i den area rondo di Laman Mediteranio, Himalaya, kosta west di Nort i Sur Amérika, i den otro oséano nan riba mundu. Hopi teremoto (temblor) ta surgi di un moveshon di e plachinan tektóniko (ta un pida di lithosfer òf "earth's crust").

Plachinan tektóniko
Plachinan oseaniko

E plachinan tektóniko unda mundu ta eksistí 7 pida grandi i diferente pidanan chikitu ta move semper pokopoko mm pa mm banda di otro den diferente direkshon i ta trese deformashon di e plachinan.

Dor di e movementu di e plachinan ta surgi energia tremendo ku ta trese preshon den fraktura, ora ku e preshon subi di mas e plachinan ta kuminsa sakudi. Esei ta teremoto (temblor), ei ta surgi energia ku ta plama bai manera un moveshon di ola (golfbeweging), e punto kaminda ku e teremoto a surgi, e sentro di gravedat ei ta yama hiposentro i e area vertikal riba dje (riba tera) ta e episentro. E intensidat di temblamentu den forma di un sirkel den area ront di e episentro ta yama isoseist. Seismologia ta e siensia di teremoto den geologia.

Pachi tektóniko karibeño

Plachi karibeño[editá | editá fuente]

E plachi karibeño ta un di esun nan chikitu ku ta kore kasi bou di tur islanan chikitu i tambe Haiti, Santo Domingu i e paisnan Mexico, Colombia, Venezuela. Tur aña ta surgi un teremoto (temblor) riba kosta di Venezuela meimei di Maracaibo i Caracas un parti grandi di e area aki no ta habitá, daño ku surgi ta den naturalesa. Henter e kosta venezolano ta kore riba fraktura di e plachi karibeño ta mesun plachi ku a kousa e teremoto di 12 di yanüari 2010 na Haïti.

Haïti 2010

Teremoto na Haïti[editá | editá fuente]

Na Haïti 12 di yanüari 2010 tabata 4.53 ora di atardi ku tera a kuminsa tembla e teremoto (temblor) a surgi 15 km foi Port-au- Prince, kapital di Haïti. E teremoto tabatin un magnitut 7 riba eskala Richter. E teremoto tabata esun di mas fuerte foi aña 1770 riba Haïti, mas ku 200.000 mil hende pèrdè nan bida, e daño riba e isla tabata enorme. Na aña 1946 tabatin teremoto mas fuerte riba isla Hispañola ku un magnitut 8.1 riba eskala di Richter e episentro tabata riba Santo Domingo. 1790 hende a pèrdè nan bida.


Venezuela aña 2009
Venezuela aña 2010

Temblornan chikitu[editá | editá fuente]

Temblornan chikitu ta kousá di aktividatnan bou tera, manera hundimentu di minanan bieu òf kueba di piedra kalki, burakunan kuminda a saka gas, eksperimento ku atombòm.

Temblor den laman[editá | editá fuente]

E fondu di laman por lanta diripiente bini ariba ora ku e plachi oseániko pasa bou di e plachi kontinental ora nan primi riba otro i por surgi un temblor i despues un tsunami. Den besindario di un isla òf kontinente, kaminda ku laman no ta hundu e por hisa fondu di laman ku e masa di awa bini ariba kuné. E teremoto di 26 di desèmber 2004 den laman na kosta di Atjeh provinsia di Sumatra (Indonesia) a desparsé un parti di e siudat Banda Aceh kompletamente 167.000 hende a bira viktima. Dia 11 di mart 2011 a surgi e teremoto 130 km dilanti kosta di Hapon ku magnitut 9.0 riba eskala Richter unda e plachi pasifiko ku a pasa bou di e plachi oroaziatiko i lanté 30-40 meter ariba ku a kousa un tsunami destruktivo ku ola 10 meter haltu, hasi hopi daño riba e pais unda 23.000 hende a pèrdè nan bida. Teremoto bou di oséanonan hundu ta hopi difísil pa lokalisá ei no ta surgi tsunami.