Kontra

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
kolekshon Brenneker/Juliana, NAAM. Fotografo: Prince Victor
Diferente tipo di ‘kontra’

Trahamentu di Kontra ta un di e ekspreshonnan spiritual di folklor antiano karibense ku tin su raisnan fuertemente ankra den suela afrikano. Paketenan chikí ku funshon di talisman pa protehá bida di esun ku ta kargu’é o pa protehá bida i salú di muchanan resien nasí. Tambe pa trese suerte o atraé amor pa e sekso femenino o maskulino.[1]

Riba tur isla di Antia ta topa e talisman portátil aki, di kua su orígen ta definitivamente kongoles. Investigashonnan kondusí pa antropólogonan manera e merikano, Robert Farris Thompson i e kongoles, Fu-Kiau Bunseki a demostrá ku talismannan manera e ‘kontra’ antiano ta bini bek den tur kultura i ekspreshonnan folklóriko di paisnan di Karibe i di Sentro i Sur Amérika unda nos antepasadonan di orígen kongoles a establesé. Na Brazil por ehèmpel, tipo di talismannan asina ta konosí komo ‘ponto de segurar’. Na Cuba tipo di talisman manera e ‘kontra’ antiano tin e nòmbernan di orígen kikongo ‘Makuto’ òf ‘Nkisi’, miéntras ku na Haiti nan a haña e nòmber franses ‘pacquet kongo’.

Orígen[editá | editá fuente]

Na e regionnan di Afrika unda e kultura Bantú ta establesé ta traha tipo di talisman manera kontra ku e funshon pa kore ku loke den lenga kikongo ta yama ‘lu-fukú’ (mal oló òf airu). Un nota pekuliar ta ku den papiamentu mal airu òf malasuèltu ta konosí komo ‘Fuku’. Nada straño si konsiderá ku den papiamentu tin masha hopi palabra di orígen kongoles (prinsipalmente di e dialektonan Loango i Kikongo) manera maribomba, yambo, sambo i kirindongo. E último aki ta derivá di e palabra ‘kikongo’ ku ta nifiká tambe, ‘pueblo’.

Segun mitologia Kongo, Dios todopoderoso (Nzambi Mpungu) a duna hende un forsa di naturalesa komo regalu ku a haña e nòmber di ‘minkisi’. E funshon prinsipal di minkisi ta pa protehá bida di hende kontra malesa, morto i otro sorto di peliger. E forsa òf ‘bacheche’ di un minkisi por haña bek den tur sorto di mata, yerba i palu. Úniko kos, e hende mester por rekonosé e forsa aki i mester karga konosementu kon us’é. Den hopi kaso ta usa ingredientenan na kua ta duna un funshon di ‘magia di asosiashon’. Por ehèmpel, tera di santana, un krusada di kaminda, bonchi di dos koló, rais di mata o palu grandi, boton, hilu, angua, blous, spor di gai, djente di tribon, merkurio (‘kwik’) òf oksidashon di merkurio (‘polvo precipitado’) di ets.. Tur e ingredientenan aki tin un funshon spesífiko. Por ehèmpel, bonchi di dos koló pa brua kualke spiritu o mal airu ku ataká e persona. Hilu o boton pa ‘mara’ un persona na otro, spor di gai o djente di tribon pa duna e talisman un karakter agresivo. Ta usa yerba, taki o rais di mata komo medisina pa protekshon o atrakshon. Den hopi kaso ta mara e ingredientenan aki den un pida kuerdo di kabritu (kasi nunka den kueru di karné!) òf paña. E funshon di ‘mara’ e talisman ta masha importante, no solamente pasobra e ingredientenan mester keda huntu. Mester ‘mara’ e funshon di e talisman simbólikamente. Sa traha talisman lagando un hilu kológá ku kua e kargadó mester mara un òf mas kònòpi pa kada deseo ku e tin òf pa kada deseo ku a keda kumpli. Pues e akto di maramentu ta un ritual intrìnsiko di trahamentu di tipo di talismannan asin’aki.

Na e region nort-oksidental di Afrika, unda e kultura Mandingo ta predominante, por nota un forma pekuliar di traha ‘kontra’. Komo ku e religion islamitiko tabatin un influensha grandi riba e gruponan ètniko di e área aki, tabata traha kontra ku ta kontené skrituranan di Koran, ku sea nan ta karga na nan kurpa estilo 'kontra' manera nos konosé, o tabata guli (!) esakinan, sea boluntariamente òf fòrsá pa esaki surti e efekto deseá. Esnan di mal intenshon tabata fòrsa nan enemigunan guli e skrituranan aki, sea pa hasi nan loko o pa poko poko matanan. E akto aki ta konosí den e region aki komo ‘ying’, loke ta rais di e palabra di ‘slang’ afro-merikano, ‘Jinx’ (bruheria o mala suerte). Práktikamente no tin diferensha den e manera kon ta traha talismannan na Afrika i manera kon ta traha esakinan den Karibe, Sur i Sentro Amérika. Antia tampoko ta un eksepshon. Trahamentu di kontra tabata un di e poko ekspreshon spiritual ku e katibu afrikano por a permití su mes. E karakter personal di e kontra i e echo ku por a kargu’é di un forma skondí a kontribuí na popularidat di kontra den folklor i kreensha popular di e islanan antiano. Pader Brenneker i Elis Juliana a investigá i dokumentá diferente tipo di kontra ku nan a topa durante nan investigashonnan na Antia. Kasi sin eksepshon, e kontranan aki ta igual na nan semehante na otro paisnan di Karibe i Sentro òf Sur Amérika. Meskos ku ta e kaso ku Cuba o Haiti, na Antia tambe ta usa paña o kueru di kabritu pa mara e kontra. No ta muchu kla sinembargo pakiko e talismannan aki a haña e nòmber di ‘kontra’ na Antia. Esaki teniendo na kuenta ku na Antia tambe ta traha ‘kontra’ pa atrakshon di suerte o amor. Sinembargo, e funshon di un kontra den kreensha popular di pueblo antiano tin su lugá fuertemente sigurá.

Bibliografia[editá | editá fuente]

  • Robert Ferris Thompson Flash of the spirit: African and Afro-American Art and Philosophy. New York: Random House, 1984.
  • A. Fu-Kiau Kia Bunseki-Lumanisa. N'Kongo Ye Nza Yakun'zungidila: Nza Kongo (Kinshasa: Office National de la Recherche et de Developpement, 1969)
  • Lydia Cabrera. El Monte. Miami: Ediciones Universal; Reprint edition, 1995
  • John M. Janzen i Wyatt MacGaffey. An Anthology of  Kongo Religion: Primary Texts from Lower Zaire. University of Kansas Publications in Anthropology 5. Lawrence, Kansas, 1974
  • P. Brenneker. Sambumbu : Volkskunde van Curaçao, Aruba en Bonaire, vol. 1-10.  Curaçao: Paul Brenneker, 1969-1975.