Jump to content

Bais

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Bais
Bais
Operashon  Forsa di múskulo
Inventá  1817
Inventor  Karl von Drais
Kirkpatrick MacMillan
Velosidat  10-25 km/h
(hende atlétiko mas, 25-60 km/h, bahada for di seru mas ku 60 km/h)
Infrstruktura  Kaminda
Aplikashon  Transporte privá
Imágennan riba Wikimedia Commons Wikimedia Commons
[Editá Wikidata] · [Manual]

Un bais, tambe yamá baiskel òf bisikleta, ta un vehíkulo ku originalmente tabata wòrdu propulsá solamente pa forsa di múskulo. E baiskel moderno en general ta konsistí di dos wiel, un chasis, un sia, stür i un as di trapa ku su pedalnan.

Mayoria di baiskel moderno ta usa transmishon di kadena, ounke transmishon di as òf transmishon di faha tambe ta posibel. Desde comienso di siglo bintiun, e bais elektriko, yamá e-bike, a haya popularidad.

Ademas, tin vários medio di transporte derivá for di e baiskel, manera e rikshaw i becak, ku ta wòrdu usá prinsipalmente na Asia. Tambe algun variante motorisá, manera e brommer, skuter i motosaikel, a desaroyá for di e baiskel i a evolushoná komo medionan di transporte separá.

Leksikografia

[editá | editá fuente]

Etimologia

[editá | editá fuente]

E palabra baiskel ta fia for di ingles su bicycle.[1] E palabra ingles bicycle ta wòrdu fia for di bicycle franses (bicyclette moderno), derivá for di bi- ("dos") + cycle ("siklo"). El a wòrdu grabá pa promé biaha na ingles na 1868 i na franses na 1847.[2]

Bais den otro idioma

[editá | editá fuente]

Den mayoria di otro idioma, derivashonnan di e vélocipède franses òf e bicykel derivá di griego ta komun. Na franses, tantu vélocipède komo bicyclette ta wòrdu usá. Formanan kòrtiku ta komun, manera bike na ingles, vélo na franses (i tambe na Vlaanderen) i bici na spañó.

Klasifikashon

[editá | editá fuente]

Tipo di bais

[editá | editá fuente]
  • Bias elektroniko
  • Bais di kareda
  • Bais di paseo
  • Bais di triatlòn
  • BMX
  • Fatbike
  • Mountain bike

Bais pa mucha

[editá | editá fuente]

Pa siña muchanan kore baiskel, por instalá wielnan di entrenamentu. Sinembargo, e manera mas efektivo pa siña kore baiskel ta ku un baiskel di balansa òf un baiskel regular sin pedal. Esaki ta permití muchanan praktiká nan balansa i stür promé promé ku agregá e moveshon di trapa.

Bais pa hende hòmber i muhé

[editá | editá fuente]
Distinshon entre chasis pa ku modelo di bais di hende hòmber i muhé.

Tradishonalmente, ta hasi un distinshon entre baiskelnan standart pa hende hòmber i hende muhé. E promé baiskelnan moderno den siglo diesnuebe tabatin un tubo ariba mas òf ménos horizontal. Komo ku e modelo aki tabata difísil pa hende muhé ku ta bisti saya, e tubo ariba a wòrdu baha, kasi paralelo na e tubo abou, resultando den e modelo di hende muhé.

E modelo tradishonal, e bais di hende hòmber, ta mas robusto ku e modelo di hende muhé debí na e konstrukshon di chasis triangular. Pa hasi un baiskel di hende muhé mesun robusto, lo mester di material adishonal, loke lo hasi e chasis mas pisá. Si e tubo ariba mester a wòrdu kita for di un baiskel di hende hòmber, e struktura lo kibra lihé. Tòg hopi hòmber i muhé ta sigui opta pa un baiskel pa hende hòmber òf hende muhé respektivamente, ounke e motibunan práktiko original pa hasi esaki a disparsé pa gran parti. Hopi hende muhé no ta bisti saya mas.

Algun fabrikante awor ta produsí baiskel pa hende muhé ku un tubo ariba. Esaki ta wòrdu hasí pa minimalisá diferensianan entre modelonan. E baiskelnan aki hopi bes tin un tubo abou èkstra diki, loke ta nifiká ku nan lo ta sufisiente robusto asta sin un tubo ariba. E tubo ariba ta wòrdu agregá prinsipalmente pasobra kumpradónan maskulino ta kustumbrá kuné.

Bentaha i desbentaha

[editá | editá fuente]
Kosto-benefisio di kore baiskel: e ekonomia nashonal ta gana 26 sèn pa km dor di kore baiskel i ta pèrdè 89 sèn pa km dor di uso di outo.
Espasio di kaminda nesesario pa e baiskel (meimei) kompará ku e outo (na robes) i e bùs (na drechi).

Un bentaha importante di e baiskel kompará ku outo ta ku hopi bes e ta mas lihé riba distansianan kòrtiku, spesialmente den sentro di statnan kaminda baiskel ta mas aksesibel. Ademas, kore baiskel ta bon pa bo salú i un forma popular di relahá. E baiskel tin un rastro ekológiko abou, ta kousa kasi ningun polushon i ta tuma ménos espasio ku un outo. For di un perspektiva ekonómiko, e baiskel tambe ta skor faborabel den analisisnan di kosto-benefisio sosial. Ademas, un baiskel en general ta fásil pa drecha, tantu pa e usuario mes (asta ora e ta riba kaminda) komo pa un mekaniko di baiskel.

Sinembargo, e baiskel tambe tin desbentahanan. Un riesgo grandi ta e vulnerabilidat di e siklista; den kaso di un aksidente di tráfiko no tin protekshon. E problema aki a oumentá ku e oumento di e-bikes, ku por alkansá velosidatnan mas altu. Ademas, e outo ta mas kómodo den mal tempu i mas lihé riba distansianan mas largu.