Jump to content

Bida

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
bida
Supkategoria dibeing, lyfe Editá
Has useunknown value Editá
Has immediate causenot yet determined Editá
Studiá palife sciences, biologia Editá
Hashtaglife Editá
Historiahistory of life, timeline of evolutionary history of life Editá
Manifestacion dilist of values as qualifiers Editá
NCI Thesaurus IDC37987 Editá

Bida ta un karakterístika ku ta distinguí ophetonan ku ta señalá prosesonan den kua nan ta sostene nan mes (biologia) for di esunnan ku no ta hasi esaki, pasobra e funshonnan ei a stop (morto), pasobra nunka nan no tabata mustra e sierto señalnan ei ku ta kualifikanan komo inanima.

Den biologia, e siensia di organismonan bibo, bida ta e kondishon ku ta distinguí organismonan aktivo for di materia inorgániko. Organismonan bibo ta pasa dor di metabolismo, ta mantené homeostasis, ta posee e kapasidat pa kresé, ta reakshona riba stimulante, ta reprodusí anto, dor di selekshon natural, ta adapta den nan medio ambiente durante susesivo generashonnan. Organismonan bibo mas kompleho por komunika na varios manera. Un arrango varea di organismonan bibo (formanan bibante) por wòrdu haña den e biosfera di mundu, anto e propiedatnan komun na e organismonan aki- matanan, animalnan, schimmelnan protistnan, archaeanan anto Bacteria- ta un forma selular basá riba karbon i awa ku ta forma un organisashon kompleho anto informashon genétiko di herensia.

Den filosofia i religion, e konsepto di bida i su naturalesa ta varia. Tur dos ta ofrese interpretashonnan den kua ta wak kon bida ta relata na eksistensia i konsensia, i tur dos ta mishi ku varios konsnan relatá, manera stanso di bida, nifikashon, konsepto di un dios of diosnan, un alma of un bida despues di esun aktual.

Definishon

[editá | editá fuente]

Biologia

[editá | editá fuente]

E funcionnan basico di bida cu un organismo mester cumpli cune pa por mantene nan existensia ta:

  • Nutricion/alimentacion; tur organismo mester alimenta nan mes, den otro palabra, nan mester por absorbe materialnan rond di nan cu ta necesario pa sostene nan bida.
  • Crecemento/desaroyo; tur organismo mester por crece of desaroya.
  • Relaciona/reacciona; tur organismo mester por sikiera den un forma, reacciona na stimulonan.
  • reproduccion; tur organismo mester por haci reproduccion possibel di tal manera cu e sernan bibo por actua y funciona pa nan mes sin perde nan nivel structural te ora nan muri.
  • Mantenecion; tur organismo mester por mantene nan structura completo stabil pa asina nan por keda bibo.

95% di materia cu sernan bibo ta forma di dje, ta consisti di cuatro atoom: karbon, hidrogeno, oxigeno, y nitrogeno.