Jump to content

Paraplü

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Un paraplü
Piesanan di un paraplü
Panorama di 360° bou di un paraplü
(bista komo un panorama interaktivo di 360°)

Un paraplü (ingles: umbrella; hulandes: paraplu) ta un opheto ku ta diseña pa protegé un persona kontra awaseru. E por wòrdu usa tambe pa sombra i protekshon kontra rayonan di solo. E paraplü ta un palu ku man na un ekstremo i un kobertura na e otro ekstremo. E kobertura ta konsisti di un struktura di balein kubrí ku un material ku no ta absorbá awa. Por sera e paraplü i, dependiendo di e modelo, por dobl'e mas chikí.

E paraplü ta desendé di e parasol, opheto ku ta protegé kontra di solo, pero ku no ta wanta awa. E parasol ta eksistí for di Edat antiguo, por ehempel na China, Egipto i Gresia.

Etimologia

[editá | editá fuente]

E palabra "paraplu" ta bin di franses parapluie. Na Fransia e términonan "parasol" i "parapluie" ta registrá pa lei desde 1760.

E palabra parasol ta kombiná e palabra latin parare (protehá) ku sol (solo), ku ta nifiká "protehá for di solo". Di mes manera, e palabra franses parapluie ta kombiná para ku pluie (áwaseru), derivá for di e palabra latin pluvia (awasero). E término aki tabata wòrdu usá komunmente den siglo 19. Un otro palabra franses, paraneige, ta kombiná para ku neige (sneu), derivá for di e palabra latin nix (sneu). Pues, un parasol ta protehá di lus di solo, un parapluie di áwaseru, i un paraneige di sneu.

E palabra ingles umbrella ta originá di e palabra latin umbra, ku ta nifiká "sombra". Segun e Dikshonario Ingles di Oxford, su promé uso registrá den e sentido aki ta data di 1611.

Na Gran Bretaña, parasòlnan un tempu tabata wòrdu yamá gamps, segun un personahe, Sra. Gamp, di Charles Dickens su obra, Martin Chuzzlewit, kende tabata konosí pa karga un parasòl. Sinembargo, e término aki awor ta wòrdu konsiderá antikuá.

Brolly ta un término den boca di pueblo pa paraplu, komunmente usá na Australia, Irlanda, Kenia, Nueva Zelandia, Suráfrika i Reino Uni.

Historia

[editá | editá fuente]

Egipto antiguo

[editá | editá fuente]
Relieve di un parasol egipsio. Esakinan tabata wòrdu usá komo parasol i wairu (flabellum).
Papa Pius XII riba dia di su coronacion, cu un flabellum tras di su trono

E promé parasolnan konosí den arte antiguo egipsio ta data for di e di sinku dinastia, alrededor di 2450 p.K. E parasolnan aki tabata aparesé den vários forma, hopi bes deskribí komo flabellum; fan trahá di blachi di palma òf pluma di koló, pegá na un palu largu, similar na esnan ku ta wòrdu kargá tras di e Papa den proseshonnan awendia.

Empirio Asante

[editá | editá fuente]

E fecha eksakto ku Asante a kuminsá usa paraplü no ta konosí. Sinembargo, pa añanan 1800, e Amanhene (hefenan superior) tabata usando parasòlnan, grandi i ku multitut koló, kaba. Durante festivalnan na Kumasi, e kayanan tabata dorná ku paradanan karakterisá ku e parasòlnan aki. Meskos ku e kargadó di paraplü di Asantehene (rei di Asante), otro kargadónan di paraplü lo drai nan paraplü den ritmo ku e tokamentu di tambú, kompañando nan Ohene (lider).

Parasòlnan tabata sirbi tantu propósitonan práktiko komo simbóliko—nan tabata proveé sombra pa tene e lidernan fresku i tabata resaltá nan importansia i status.

Asia Serkano Antiguo

[editá | editá fuente]
Sargon ta liderá e proseshon di viktoria. E hòmber su tras ta tene un parasol riba Sargon i pa simbolisá su rango altu. E otro hòmbernan ta karga hacha di bataya.[1]
Relieve di e rei perso Xerxes I (485–465 p.K.) na Persepolis

E ehèmpel mas bieu konosí di un parasol ta aparesé den e archivo arkeológiko rònt di 2310 p.K. riba un stèle (e término arkeológiko pa un tabla òf pilar (normalmente grabá for di un solo pida piedra òf palu), ku ta kontené un representashon òf teksto grabá den relieve) di viktoria di Sargon di Akkad.

Na Prome Imperio Persa, hopi biaha ta mustra parasol den relieve na Persepolis. Sir John Malcolm a skirbi tokante esaki den su The History of Persia di 1815. Algun relieve ta mustra un rei ku un sirbidó wantando un parasol riba su kabes. E parasolnan aki tabatin partinan ku ta skùif pa ekstende e balein di e parasol, manera parasòlnan moderno. Otro relieve na Taghe-Bostan, mas ku 1.200 aña bieu, ta mustra esenanan di yagmentu di biná. Den un esena, un rei ta riba un kabai miéntras un sirbidó ta tene un paraplü riba dje.


[editá | editá fuente]
E artikulo aki ta un komienso. Bo ta wordu invita pa klik riba editá fuente pa añadi konosementu na e artikulo aki.
Mira tambe e kategoria Umbrellas di Wikimedia Commons pa mas dato mediatiko tokante di e tema aki.