Tormenta tropikal
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Coriolis_effect09.png/150px-Coriolis_effect09.png)
Un tormenta tropikal (ingles: low pressure area òf tropical depression; hulandes: tropische depressie) ta surgi fo'í un área di preshon abou. Laga bisa un depreshon tropikal ta surgi den un region nòrt òf sùit di ekuator, pero no riba òf pega ku ekuator, komo ei e coriolis efèkto ta suak. Teoria di un franses Gustave Gaspard Coriolis, aki ta papia un sirkulashon di nubia den forma di un spiral ront di su núkleo.
E sistema den kombinashon ku rotashon di mundu e ta forma un sirkulashon konsentrisá (di tur banda ta drai ront dje mes un punto ) di e depreshon tropikal, nòrt di ekuator ta drai bai lenks i parti sùit e ta drai bai reks. Nan a opservé ku satélit.
Zona di konvergensia
[editá | editá fuente]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Convection.gif/150px-Convection.gif)
Den e zona aki ku yama Zona di Konvergensia Inter Tropikal òf (Inter Tropical Convergence Zone ITCZ) ta un zona instabil ku un area di mas òf mes fo'i 500 te 1000 km nort òf sùit di ekuator, den e region aki ta surgi hopi depreshon tropikal pa dia. Un depreshon tropikal tin otro karakterístiko fo'i un depreshon den otro klimanan nort of sùit 23.5° grado di latitut, esaki ta surgi di airu friu i kayente ku ta bini suptropikal. E depreshon tropikal mester por konveksá ( ta sirkulashon di airu kayente ku ta bai laira i airu friá ku ta bai abou ) pa e kontinuá.
Vaporashon i kondensashon
[editá | editá fuente]E fenómeno aki ta stimulá di su mes, dor di vaporashon i kondensashon di awa di laman na temperatura di 26° pa 27° grado selsius. E awa ku ta vaporá ta subi bai laira i kondensá bira nubianan, esaki ta drúpel di awa mashá chikitu ku ta kresé bira pisá i kai. Esei ta yobida òf awaseru( por kompará esaki ku ora benta awa frui riba un kos kayente ku dàmp ta sali ).
Dor dje yobida aki ta surgi mas energia ku ta oumenta e bientu ku ta bai riba na un haltura ku preshon di airu ta sigui baha i hala airu humedat foí den besindario, esaki tambe ta kondensá i yobida ku tempestat mas fuerte ta surgi. E sirkulashon di e sistema ta kuminsa bira mas fuerte i lanta bientu mas duru i e ta bira un tormenta tropikal.
Airu kayente fo'i Sahara
[editá | editá fuente]Si den e sistema aki bientu sigui oumentá yaga na un velosidat di 60 km p/o i preshon òf forsa di bientu 8 (windkracht 8) e depreshon tropikal aki ta bira un tormenta tropikal hopi fuerte (kompará ku un sùitwest òf sùiduwest) ku ta bin fo'i direkshon di sùitwèst ora ku nort di ekuator bientu ta ketu, posibelmente ku den laira bientu di sùitost pasat pasa riba ekuator bin nort ta bira sùitwèst pasat. Ora ke yega den zona ITCZ unda hopi depreshon tropikal ta surgi por bira un tormenta di sùitwèst ku por hasi hopi daño riba su direkshon kontrali promé ku e por kaba na nada. Si un tormenta tropikal surgi den Oséano Atlántiko na haltura di Karibe nèt riba kontinente Sur Amérika i west di kosta di Afrika, i ora ku e kue direkshon di west yega na un velosidat 118 km pa ora, e ta un horkan. Riba laman e hala su energia fo'i vaporashon di awa di laman. Komo ku e temperatura di awa di laman ta 26° pa 27° grado selsius, dor airu kayente ku ta bin fo'i Sahara den Afrika. Meteorológonan ta anunsiá e direkshon di horkan. Den e region aki ta surgi hopi tempestat i yobida fuèrtè ku ta trese peliger pa aviashon i nabegashon kuné.
E ta kaba na nada
[editá | editá fuente]Si no tin bientu den atmosfer pa trèk e tormenta tropikal den un direkshon, e ta keda mové pokopoko di 5 á 10 km pa ora. Asina ku bientu oumentá na haltura ei di 15 á 17 km e por trèk skùins i su velosidat ta aminorá i ta kaba na nada. Asina ku un horkan subi tera e no tin vaporashon di awa mas, e ta pèrdè su fuente di energia i e frikshon riba tera ta hopi mas grandi ku riba laman. Si e bolbe subi laman kaminda ku temperatura di awa ta 26° pa 27° grado e ta oumentá, tumando direkshon di nort kaminda e temperatura di awa ta bou di 20° grado selsius pokopoko e bira un tormenta chikitu te ora ku e kaba na nada.
Destruktivo
[editá | editá fuente]E fenomeno aki ta destruktivo i ta un peliger pa sivilisashon humano tur kos ku ta riba su kaminda e ta destruí. Paisnan den zona nort òf sùit di ekuator ku kasi tur aña tin ku restorá katástrofe di horkannan ku ta desastoso pa nan ekonomia.