Jump to content

Literatura ilustrada española

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
Literatura di Spaña
Edat media
Renasementu
Baroko
Ilustrashon
Romantisismo
Realismo
Modernismo
Generashon di 98
Generashon di 27

Literatura ilustrada española ta literatura spaño skirbí durante Siglo di Luz.

Durante siglo 18 a surgi un mentalidad nobo (esensialmente, un kontinuashon di e Renasementu) ku a barí ku e balornan bieu di e tempo baroko i a risibi e nomber di Ilustrashon. E moveshon aki ta basá riba un spiritu krítiko, riba e predominio di rason i eksperensia, siendo filosofia i siensia e fuentenan di konosementu mas balorá. E periodo ta konosí tambe komo e Era di Ilustradson òf e Era di Rason. Den resúmen, felisidat humano tabata ser persiguí dor di kultura i progreso. Arte i literatura a kuminsá move bai un klasismo nobo (neoklasismo). Expresionnan di sentimento a wordo evita, normanan i reglanan akademiko a wordo sigui, i balansa i armonia a wordo evalua. Na fin di siglo, asina tantu rigididat a provoká un reakshon den forma di regreso na e mundu di sentimentu; e moveshon aki ta konosí komo Prerromantisismo.

Prosa[editá | editá fuente]

Jovellanos retratá pa Francisco de Goya, 1798. Museo di Prado.

Narrativa ta kasi inexistente na Spaña durante e periodo aki. Praktikamente e ta redusi na Vida, ascendencia, nacimiento, crianza i aventuras del Doctor Don Diego de Torres Villarroel di Diego de Torres Villarroel, of e relato Historia del famoso predicador fray Gerundio de Campazas, alias Zotes di José Francisco de Isla.

Un otro forma di gran influensia den e tempu aki tabata e periodiko. Publikasionnan literario, sientifiko i di kuriosidad, entre nan Diario de los Literatos de España, El Censor i Correo de Madrid a kontribui na e difusion na Spaña di e teorianan i ideanan di e tempo, establesiendo e prinsipionan di E Ilustrashon.

Na kontraste, ensayo, òf en general género ensayista, ta e género dominante. E prosa aki ta parti edukativo i doktrinario, mustrando un deseo pa aborda e problemanan di e momentu i tendendo na e reforma di kustumbernan; e ta hasi uso di e forma epistolar. Ademas, e ta trata e genre di historiografia, loke awe nos lo yama siensia humano i, en general, siensia, ya ku no mester lubidá ku e konsepto ilustrá di literatura di siglo 18 ta abarka tantu poesia i literatura artístiko komo henter siensia. E Escuela Universalista española del siglo XVIII a defini e gran korriente, kompuesto en gran parti pa jesuitanan ilustra i expulsa, den loke ta trata e genre aki.

Poesia lírika[editá | editá fuente]

Juan Meléndez Valdés.

Na 1737, Ignacio de Luzán a kolektá e ideanan estetiko di neoklasismo den su Poetika. E estilo aki a prevalese na Spaña, imponiendo kriterio di utilidat i servisio na humanidad, hunto ku e deseo di plaser estetiko. Idealnan artístiko importá for di Fransia, "bon gusto" i moderashon a dominá, i sentimentu i pashonnan a ser reprimi. E sumishon na e reglanan tabata general, evitando espontaneidat i imaginashon, ku a ser remplasá pa zelo didáktiko.

E poesia neoklasiko tabata trata temanan históriko, di género i satiriko. E variante rokoko, mas lujoso i ornamenta, tabata domina pa temanan pastoral ku tabata exalta plaser i amor galante. E formanan típiko tabata odanan, epistulonan, elegianan i romansa.

Nòmbernan importante di poesia spaño ta Juan Meléndez Valdés, representante di Rokokó, Nicolás Fernández de Moratín i e fabulistanan Tomás de Iriarte i Félix María de Samaniego.

Literatura neoklasiko a desaroyá prinsipalmente den tres siudat: Salamanca, pa personanan ku ta vinkula na su Universidat; Sevilla, ku influensia di Su asistente (kargo similar na esun di alkalde) Pablo de Olavide; i Madrid, rònt di Fonda de San Sebastián. Di e forma aki, e eskritornan di e kurason aki ta agrupá den skolnan òf gruponan poetiko: e skol salmantino, ku tabata inkluí Cadalso, Meléndez Valdés, Jovellanos i forner; e skol di Sevilla, ku tabata inkluí e eskritornan Manuel María de Arjona, José Marchena, José María Blanco i Alberto Lista, ku pronto a evolushoná bai un Romantismo tempran (Prerromantisismo); i e grupo madrileño, formá pa Vicente García de La Huerta, Ramón de la Cruz, Iriarte, Samaniego i Fernández de Moratín.

Teatro[editá | editá fuente]

Leandro Fernández de Moratín na 1799, pa Goya.

Den teatro, e kultivadornan prinsipal tabata esnan di e grupo madrileño. Nan a someté nan mes na e siñansanan di preseptornan klasiko i moderno, i a krea un teatro ku a sigui interesnan polítiko i moral di e tempu.moderna Tabata tin tres tendensia:

E tendensia tradishonal. Durante e promé mitar di siglo 18, e teatro tabata den desaster. E tendensia neoklasiko. E tendensia popular. E sainetnan tabata goza di apoyo popular. Nan tabata skirbí den vers, relashoná ku e pasonan i entremeses di siglonan anterior. E autor mas importante di sainetes tabata Ramón de la Cruz. Teatro a adopta e modanan nobo for di Fransia. Den teatro neoklasiko, rason i harmonia tambe a impone nan mes komo norma. E asina yamá "regla di e tres unidatnan" a keda obedesé, ku tabata eksigí un akshon so, un etapa so i un tempu kronológiko ku ta koherente den desaroyo di akshon dramátiko. E separashon di e komiko i e trágiko a keda establesé. E moderashon imaginativo a impone, eliminando tur loke a ser konsidera exagerado of di "mal gusto". A adopta un propósito edukativo i moralizante, ku a sirbi pa divulga balornan universal di kultura i progreso.

Aunke menos rashonalista ku otro genre, e tragedia a kultiva temanan historiko, manera ta e kaso di e mas konosi, Raquel, di Vicente García de La Huerta. Pero sin duda e teatro mas representativo di e tempu tabata esun di Leandro Fernández de Moratín, kreador di loke a yega di wòrdu yamá komedia moratiniana. Frente na e género trágiko, e mas komun na e tempu ei, ku su tata Nicolás tabata praktiká, i frente na e sainete amabel di Ramón de la Cruz riba kustumbernan lokal, Leandro Fernández de Moratín a ridikulá e visio i kustumbernan di su tempu, den un intento kla pa hasi e teatro un vehíkulo di kustumbernan moralizante.

E artikulo aki ta un komienso. Bo ta wordu invita pa klik riba editá fuente pa añadi bo konosementu na e artikulo aki.