Oranjestad (Aruba)

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
E articulo aki ta uza ortografia di Papiamento. Lo aprecia si por mantene e articulo aki na estilo di Papiamento.

Oranjestad
siudat
Fecha di fundashon òf kreashon1796 Editá
Nomber ofisialOranjestad Editá
Nòmber nativoOranjestad Editá
Nòmber duná diWilliam I of the Netherlands Editá
PaisAruba Editá
Kapital diAruba Editá
Situá naAruba Editá
Zona di tempuUTC−04:00, Atlantic Time Zone Editá
Koordinatonan geográfiko12°31′7″N 70°2′9″W Editá
Map

Oranjestad (den boca di pueblo: Playa) ta capital di Aruba, situa na e costa zuid di e isla na altura di e bahia di Paardenbaai. Funda na 1824, e ta e ciudad mas habita di Aruba cu mas of menos 35.000 habitante (2015). Oranjestad ta encera dos region di Aruba, esta Oranjestad-Oost y Oranjestad-West.[1]

Historia[editá | editá fuente]

Desde 1754, colonialista Europeo a establece plantacionnan modesto, na costa sur y na e regionnan plat, noordwest di Aruba cu a conduci na e surgimento di e prome centronan residencial.[2][3] Na 1795 o 1796,[lower-alpha 1] e aliviamento di restriccion di comercio, a conduci na e proceso di formacion di ciudad. E comerciante y artesanonan a migra despues pa e pueblo cant'i bahia,[4] locual nos conoce awendia como Paardenbaai. Gobernador Johann Rudolf Lauffer, a permiti comercio y e establecimento cant'i bahia, bou e condicion cu e mercancia mester origina for di Corsou.[5]

Colonialista hudiu na Aruba, probablemente motiva pa e caida economico na Corsou, a dedica na contrabanda discreto. Nan tabatin dominio di Spaño, y nan a probecha di nan conocimento di e idioma, pa establece conexion cu e continente di Sur America via e comunidad hudiu cu tabata domina e comercio na Corsou. E Sefardi, enfrentando desafio economico, a establece un colonia comercial independiente den Caribe alrededor di aña 1796, manteniendo lazonan cu Corsou den comercio, religion, y matrimonio.[6] E contrabanda a hunga un rol importante pa e hudiunan a scohe Aruba como e luga di establecimento.[7] E scogemento di Paardenbaai como un centro di comercio, en bes di Commandeursbaai na Savaneta, tabata influencia pa su accesibilidad pa barco y e prohibicion di comercio y establecimento, oost di Hooiberg, incluyendo Commandeursbaai.[4]

Nan a exporta productonan local manera baca, lamchi, baca, mata di brasil (Haematoxylum brasiletto), y oro despues di 1824. Sinembargo, e negoshi principal tabata encera importacion di producto for di Corsou, destina pa areanan di Coro na Venezuela, como contrabanda.[8] E importacion tabata inclui articulonan manera alimentacion, paña, y herment. Ademas, tabata transporta catibo indjan for di e continente.[9]

E negoshi ilegal for di Paardenbaai a stimula e crecemento di Playa. E mudamento di comandante tambe a hunga un rol clave den e desaroyo aki. Aunke e fecha exacto di e mudamento di comandante pa Playa no ta conoci Fort Zoutman a ser construi na aña 1798, marcando un periodo significante ora comerciantenan a muda for di Ponton pa Paardenbaai. Despues di e yegada di e comandante, desaroyonan significante den historia di Playa a encera e construccion di e prome misa Catolico, entre añanan 1800 y 1810, y e yegada di e prome maestro Protestant di religion, Klaas van Eekhout, na 14 di februari 1822.[10] E explocion di comercio na Aruba, sinembargo, a mira un caida, similar na Corsou, alrededor di añanan 1822 o 1823 pa motibo di un guera civil, durante e expulsion di a Spañonan for di Sur America pa Simon Bolivar y e movecion di independencia. Sinembargo, un impulso nobo pa colonisacion a surgi despues di e descubrimento di oro na 1824.[11] Durante e prome bishita di gobernador Paulus Roelof Cantz'laar na aña 1824, a nombra e pueblo, Oranjestad, cu a carga e nomber di Willem I di Hulanda.[12]

Hoezee! Hoezee! Hoezee! Lang leve de Oranjestad! zij groeije en bloeije!

Hoera! Hoera! Hoera! Biba Oranjestad! cu e engrandece y florece!

—Gerardus B. Bosch, Reizen in West-Indië, en door een gedeelte van Zuid-en Noord-Amerika. Tweede deel (1836)

Na aña 1805, Paardenbaai tabatin 32 cas, cu a aumenta na 185 pa aña 1824 y 196 pa aña 1832. Na 1837, van Lennep Coster a describi e pueblo como 'un di gran tamaño, pero asina construi cu e ta parse mas un monton di casnan plama cu cualkier cos cu por carga e nomber di un ciudad'.[4] Na 1860, aproximadamente 1.000 di Aruba su 2.849 habitante tabata biba den e capital.[13]

Socotoro, plantacion guvernamental (1912)

E area di Rancho (o Ranchoe), den region di Oranjestad-west, tabata un bario distinto caminda mayoria di e poblacion di piscado di e isla tabata biba.[14] Na 1837, Socotoro, un plantacion gubernamental a cultiva carpata (na Ingles:cochineal, Hulandes:Cochenilleluis, nomber cientifico: Dactylopius coccus) conoci pa su tiña cora, y pa 1845 Socotoro a ser aloca pa cultivacion di aloe. Socotoro no tabata e unico plantacion o area na Oranjestad pa a cultiva e carpatanan; Companashi, Mon Plaisir, y Sividivi tambe tabata inclui.[15]

E establecimento di refineria di petroleo, Lago Oil & Transport Company y Arend Petroleum Maatschappij, no solamente a conduci na un aumenta di poblacion, pero tambe a trece un aumento significante di prosperidad pa Oranjestad.[16] Na canto di Paardenbaai varios comerciante y artesano tabata biba. E grupo chikito di hende rico tabatin tereno, barco, y tienda. Sinembargo, rikesa exagera tabata un excepcion. Casnan den ciudad no tabata diferencia principalmente for di casnan den e otro districtonan. Algun di e stadhuisnan mas luhoso y prominente tabata construi despues di e yegada di e industria petrolero, ora comerciantenan a beneficia di e resureccion economico cu e industria petrolero a trece.[17]

Geografia[editá | editá fuente]

Regions and zones[editá | editá fuente]

Aruba ta dividi den 8 region, cada un cu su zona respectivo. Oranjestad ta dividi den dos region: Oranjestad West y Oranjestad Osst, cada un ta parti den 8 zona.[1]

Oranjestad West Oranjestad Oost
Pos Abou / Cunucu Abou Nassaustraat
Eagle / Paardenbaai Klip / Mon Plaisir
Madiki Kavel Sividivi
Madiki / Rancho (Aruba) Sero Blanco / Cumana
Paradijswijk / Santa Helena Dakota / Potrero
Socotoro / Rancho Tarabana
Ponton Sabana Blanco / Mahuma
Companashi / Solito Simeon Antonio