User:Caribiana/Sandbox/Fauna

Parha comun di Aruba

Parha cu reptil ta forma e grupo di animal di mas grandi na Aruba. Por parti e grupo den dos; parha di tera y parha di lama. Den Parke Nacional Arikok por haya tur e diferente especie di parha cu tin riba e isla.

• Chuchubi (mimus gilvus)
• Prikichi (aratinga pertinax)
• Gonzalito (icterus nigrogularis)
• Trupial (Icterus icterus)
• Barica geel (Coereba flaveola)
• Blenchi o Blenchi berde (Chlorostilbon mellisugus) - especie blenchi berde
• Dornasol (Chrysolampis mosquitos) - especie blenchi cora bruin

hummingbird in Bonaire blenchi-dornasol

Parhanan di tera (local): durante e investigacionnan di herfst di DCNA, nan a observa mas tanto na Aruba:

• Chuchubi tropical,
• Mofi, (black-faced grassquit (tiaris bicolor)
• Totolica of totolika (columbina passerina)
• Barica hel,

mientras cu na Boneiro e parhanan mas comun tabata

• Prikichi,
• Tirano grandi (Myiarchus tyrannulus), (DCSR:Dutch name Cayennetiran, English name Brown-crested Flycatcher, Alternative English name Rusty-tailed Flycatcher, Papiamento name Chonchorogai Grandi (Bonaire), Papiamento name Tirano Grandi (Aruba, Curaçao), Papiamento name Pimpiri
• chuchubi tropical (Mimus gilvus) y
• Trupial Venezolano (Mimus gilvus ssp. melanopterus).

Na Corsou cu nan a observa mas tanto:

• Parha di misa (Setophaga petechia), [[hulandes}:Mangrovezanger of Gele zanger (pre-split), ingles: Mangrove Warbler, Yellow warbler of Canary (St. Eustatius, St. Martin), Goldfinch (St. Eustatius, St. Martin) of Banana bird (St. Eustatius, St. Martin) of Lesser Antillean Golden Warbler; Parha di Misa, Bibitu of Chibichibi Hel (Aruba), para di Misa (Bonaire, Curaçao) (Linnaeus, 1766) sigui pa
• Chonchorogay (𝘡𝘰𝘯𝘰𝘵𝘳𝘪𝘤𝘩𝘪𝘢 𝘤𝘢𝘱𝘦𝘯𝘴𝘪𝘴), ENGLISH: Rufous-collared Sparrow, DUTCH: Andesmus/Roodkraaggors, PAPIAMENTO: Chonchorogai
• Barica hel (Coereba flaveola) y
• Chuchubi Tropical

Mescos cu na Aruba y Boneiro, nan a registra mas tanto especie na St. Eustatius y Sint Maarten den lente, y ta especienan cu ta mas distribui den mondi seco. Ta posibel cu e especienan mas raro cu ta biba den e zonanan di transicion ta aglomera mas den mondi compara cu e especienan mas comun cu tin plama mas amplio. Na Saba, mas especie a wordo observa den selva seco y den selva tropical den herfst, pero menos den e zona di transicion (entre selva seco y selva tropical). Barica hel tabata un di e cuater especienan mas comun observa na tur e tres islanan, hunto cu Pearlyeyed Thrasher (Margarops fuscatus), Lesser Antillean Bullfinch y Palomba azul (na Saba);

• Zenaida Dove, Pearly-eyed Thrasher y Antillean Crested Hummingbird (na Statia);

y Mofi, Lesser Antillean Bullfinch y Eleania Caribeño (na Sint Maarten).

---

DNM: Tin hende y hasta companianan ta strobando dolfijnnan den nos awa teritorial Noticla: Posted on 01/8/2021 5:33 pm AST | Updated on 01/8/2021 5:34 pm AST ORANJESTAD - Directie Natuur en Milieu (DNM) a tuma nota cu recientemente tin hendenan y hasta companianan ta strobando dolfijnnan den nos awanan teritorial. Aruba su awa tin masha hopi actividad di dolfijn y bayena durante henter aña. Mester ta alerta ora topa e especienan aki den nos awanan. E motibo pa cual nan ta cerca di nos costanan no ta pa entretene hende, pero pa algun motibo di necesidad. En bes cu hende scoge pa molestia e bestianan, DNM ta haci e peticion pa aleha di e sitio y laga nan na paz.

Den nos awa teritiorial tin 6 especie di dolfijn cu tin luga di refugio cerca di nos costa. E sortonan ta: Tursiops truncatus, Steno bredanensis, Stenella longirostris, Stenella frontalis, Stenella attenuata, y Stenella coeruleoalba

Aruba ta un "nursery" di e 6 especienan aki y e nursery belt ta 3 kilometer rond di costa. E especienan ta bini cerca ora tin necesidad di proteccion, ora ta duna luz of recupera di nan heridanan (injuries).

Nan ta bini pa sconde tambe di nan predatornan, manera tribon.

DNM kier a enfatisa y ta recorda tur hende cu tur dolfijn y bayena ta proteha pa nos leynan local. Articulo 7 inciso 3 di Natuurbeschermingsverordening ta specifica cu ta prohibi pa stroba e sortonan di bestianan protegi. E actonan aki ta castigabel pa ley(strafbaar). Den ley tin para: “Het is verboden een in het wild le¬vend dier als bedoeld in het eerste lid, te van¬gen of opzettelijk in zijn rust te ver¬sto¬ren”.

Nos ta pidi encarecidamente pa coopera cu proteccion di nos fauna protegi na Aruba, pa asina yuda cu conservacion di nos recursonan natural.

E specienan aki di dolfijn y bayenanan ta bini mas tanto pa busca refugio cerca di nos costa; ora nan ta den necesidad di proteccion, pa haya y cuida nan yiunan, como tambe pa recupera ora nan ta malo. Pues hende cu encontra e dolfijnnan no mag di stroba nan, bay cerca di nan, duna nan cuminda, saca potret of filma nan. Semper ta mihor pa observa e dolfijnnan for di un distancia respetabel cu ta sigur pa nan y abo mes. Mundialmente e norma ta cu ora ta observa e mamiferonan marino, pa no landa, no core riba, no mishi, no purba interactua cu e especienan aki. Keda na un distancia di 50 meter si ta riba lama grandi ora nan ta djis hungando y bulando den e olanan. Pero ta recomenda pa keda 100 meter leu ora cu nan ta cerca nos costa pasobra nan ta bini pa haya yiu y recupera (birth and recovery). Mayoría biaha nan ta den un grupo mas grandi pa yuda cu proteccion.

DNM y Kustwacht ta traha di cerca cu Aruba Mammal Foundation cu ta e NGO encarga pa proteccion y investigacion di e especienan mamifero manera esunnan menciona den e relato aki. Sra. Angiolina Henriquez di Aruba Marine Mammal Foundation a manda nos hopi informacion y comparti articulonan scientifico y potretnan pa uza den investigacion. Tambe e la duna DNM tambe e siguiente mensahe pa comparti cu pueblo;

Fuente, nota i/òf referensia

---

E blenchi o blenchi berde (Chlorostilbon mellisugus) ta un parha di e famia di Trochilidae. E nòmber sientífiko di e sorto a wòrdu publica na 1758 como Trochilus mellisugus pa Carl Linnaeus.[1] 2]

Distribucion y habitat

E especie ta mas o ménos 7,5 centimeter largo, di koló berde dorá, ku un bibu còrtiku y chikitu y un pos di stòf blou blanku. E macho tin pluma berde esmeralda riba su barku i un garganta hopi blauw. E embra ta un tiki mas chikitu cu e macho. Su lomba ta berde, su stoma y su garganta ta griyo. Su wowo ta marká dor di un banda skur grandi. E ta ser limitá na su banda trasero ku un liña blanku karakterístiko.

fr.wiki:De soort leeft in vochtige tropische en subtropische laagland- en bergbossen, maar ook in zwaar aangetaste voormalige bossen. Het is een van de meest voorkomende kolibries in de buurt van menselijke bewoning.

Descripcion

---

Conasprella wendrosi ta un especie di cocolishi di genero Conus. FB Aruba Reef Care IMPORTANCIA DI COCOLISHI CONE Cocolishinan di genero Cone of Conus (di e famia Conidae) ta miembro di un grupo hopi diverso di gastropodo (un clase di molusco), cu masha hopi diferente especie. Nan ta bon conoci pa nan variacion grandi di veneno y pa nan diferente sorto di cocolishi elegante y bunita. E especie mas peligroso entre nan (Conus Geography) por hasta mata un hende cu su veneno. E veneno ta contene un mescla complica di substancianan cu e.o. ta inclui un kimico cu ta afecta e sistema nervioso central. Pero scientificonan a descubri cu por usa algun di e substancianan pa uso medicinal. Di e genero di e cocolishi cone, tin masha hopi diferente especie cu ta wordo reconoci pa WoRMS (World Register of Marine Species). E especienan aki ta biba den lama cu temperaturanan tropical. Cocolishinan cone ta conoci di tin glandulanan cu veneno. Tambe nan tin un djente den forma di harpun cu nan ta usa pa inyecta e veneno den nan prooi. Y claro, nan ta usa esey tambe contra di hende si nan sinti nan mes menasa. Den lama rond Aruba por haya cocolishi di por lo menos 189 especie cu a wordo registra na WoRMS. Di tur e especienan aki, 3 (di e famia di Conidae) ta proteha pa ley. Nan tur tres ta especienan endemico (localisa solamente den awanan teritorial di nos isla). E 3 especienan aki ta:

1. (Tenorio-)Conus curassaviensis: nan ta midi te cu 5.1 cm y ta wordo haya na Malmok den awa di profundidad entre 2-9 meter. Internacionalmente nan ta registra como semi-menasa (“near threatened”).
2. (Aruba-)Conus hieroglyphus: nan ta midi te cu 2.3 cm y ta wordo haya na Malmok den awa di profundidad di rond di 6 meter. Internacionalmente nan ta registra como vulnerabel.
3. Conasprella wendrosi: nan ta midi entre 1-2 cm y ta wordo haya na Barcadera den awa di tiki profundidad. E especie aki a wordo nombra na sr. Jordy Wendriks y sr. Leo G. Ros (di Aruba) kendenan a trece e existencia di e cocolishinan aki conoci na investigadonan internacional.

Por lo menos un di e substancianan deriva di e cocolishinan di e famia conidae, por wordo usa pa alivia dolo den sernan humano. Scientificonan a descubri tambe cu algun di e especianan di cocolishi cone ta produci un sorto di insulina cu ta traha lihe. P’esey nan ta kere cu e substancianan kimico di e veneno por ta util den hopi otro aspecto cu solamente alivia dolo. Nan ta pensa cu e kimiconan por yuda preveni atake epileptico of pa mehora tratamento diabetico. E scientificonan ta usa e venenonan aki tambe pa siña mas di e funcionamento di nos sistema nervioso. E investigacionnan aki por yuda nan pa crea tratamento nobo pa diferente malesanan. Kiermen, si bo wak un di e cocolishinan bunita aki den lama, ta consehabel pa no mishi cu ne, ni si bo tin handschoen bisti. E djente di e cocolishi cone den forma di harpun ta manera un arma traha pa pasa door di e cuero di un pisca.

Fuente, nota i/òf referensia

---

Tuna Hala Hel (Thunus albacares), ingles:Yellowfin Tuna, hulandes: geelvintonijn, ta un di tunanan mas grandi cu ta ser gara den nos awanan. E ta pertenece den e famia di Tuna. Tuna tin diferente tipo pero por lo general ta caracterisa pa nan curpa gordo y den forma oval manera di un bala di futbol Americano. Tuna Hala Hel, su caracteristica cu mas ta resalta ta su 2 finnan grandi y color geel. E por alcansa tamaño di 2 meter largo y pisa te casi 400 liber of 180 kilo. Tuna ta un grupo di pisca di importancia rond mundo pa alimentacion y ta ser uza tanto den mochi, filet pero tambe empaketa den e.o. bleki. Ademas Tuna ta popular tambe pa pesca recreativo.

Descripcion

Tuna Hala Hel ta un pisca oval, gordo, den forma di un bala di futbol Americano. Su lomba ta blauw y e tin un strepi geel ta core memey di su curpa di dilanti te patras. Su aletanan of finnan ta caracteristicamente geel of hel manera nos ta pronunciele. Nan ta pisca di careda, referiendo traha pa landa distancia largo y cu hopi velocidad. P’esey nan diseño, largo manera torpedo y cu fin chikito a lo largo di lomba te na rabo. Nan rabo tambe ta fini manera luna nobo, y cual ta corta awe pa bay dilanti rapidamente.

Fuente, nota i/òf referensia

---

Chogogo (Phoenicopterus ruber) of flamingo (hulandes: Caribische flamingo of rode flamingo) (Phoenicopterus ruber ruber) chogogo is een opvallende, met geen andere soort te verwarren broedvogel van Bonaire, die op alle drie Benedenwindse Eilanden en vroeger ook wel op St. Maarten is waargenomen. De naam chogogo is een klanknabootsing. Volwassen vogels zijn oranjerood, met zwarte slagpennen, die vooral in de lucht opvallen. De banaanvormige snavel is van een filterapparaat voorzien. Hiermee worden voedseldeeltjes tot 0,5mm uit het water gezeefd met gesloten snavel, maar ze kunnen ook grotere voorwerpen tot ongeveer 10mm binnenlaten. De manieren waarop het voedsel wordt gezocht lopen uiteen: van lopend of zwemmend het oppervlaktewater ‘afschuimen’ op zoek naar pekelkreeftjes (Artemia), het ‘grondelen’ naar poppen van de zoutvlieg (Ephydra), het lopend grijpen van slakjes, zoutvliegpoppen of pekelkreefjes, het met de zwemvliezen opwoelen van zoutvlieglarven en slakjes uit het bodemslib, soms het reigerachtig jagen op kleine tandkarpertjes, tot het lopend opslokken van organisch slib met algen, bacteriën en protozoën (eencellige dieren). Als drinkwater gebruiken de flamingo’s zeewater; tijdens zware regenbuien kunnen ze ook regen water tussen hun veren opvangen en drinken. Het broeden heeft voornamelijk plaats in het Pekelmeer, maar ook in Gotomeer en in Slagbaai broeden zij soms in kleine aantallen. In 1964 kreeg de Antilles International Salt Company (A.I.S.C.O.) toestemming om op de Zuidpunt van Bonaire op grote schaal zout te winnen, ook daar waar de flamingo’s broeden. Door toedoen van verschillende natuurbeschermingsorganisaties werd een broedreservaat van 55 ha midden tussen de zoutpannen uitgespaard. In 1969 kwam de constructie van dijken enz. klaar en nog datzelfde jaar gingen de flamingo’s daar broeden. Maar er kwam een voedselprobleem: door gipsafzetting op de bodem van de zoutpannen werd hun hoofdvoedsel, de poppen en larven van de pekelvlieg, onbereikbaar. Het voornaamste voedsel bestaat nu uit kleine zeeslakjes in het ringmeer tegen de dijk. Flamingo’s zijn pas geslachtsrijp na 5 of 6 jaar, leggen één ei per jaar en leven lang, waarschijnlijk 20 of meer jaar. Het lage geboortecijfer gaat gepaard met een laag sterftecijfer, daar volwassen flamingo’s weinig natuurlijke vijanden hebben. Wel zijn er aanwijzingen, dat de sterfte in het eerste jaar erg hoog is (tot 50%). Mogelijk zijn 3 succesvolle broedpogingen per 6 á 7 jaar voldoende om de populatie op peil te houden. Niet ieder jaar worden jongen grootgebracht. In droge jaren worden vaak geen broedpogingen ondernomen, of wordt het broeden halverwege opgegeven. Verder is bekend, dat tengevolge van verontrusting veroorzaakt door U.S.A. gevechtsvliegtuigen in 1943 de flamingo’s verjaagd werden, eerst in 1947 terugkeerden en pas in 1950 weer tot broeden kwamen. Er gelden nu verbodsbepalingen voor het overvliegen van de kolonie in het Pekelmeer. Toch vindt er nog vaak verstoring door vliegtuigen plaats, waardoor o.a. in 1973 eieren en jongen omkwamen, verlaten door hun ouders. Het nest is een modderheuvel in kegelvorm, tot 30 cm hoog en van ongeveer dezelfde topdiameter, van boven met een kuiltje. Ook kan het ei gelegd worden op vrijwel onbedekte rotsgrond, maar altijd omringd door het water. De nestmodder wordt met de snavel bijeengeschraapt en met de voeten aangestampt. De nesten staan sterk aan erosie bloot, maar kunnen toch enkele jaren achtereen, soms na reparatie, opnieuw gebruikt worden. De broedduur is 28 á 30 dagen. Na het uitkomen blijven de jongen enkele dagen op het nest en leven, daarna in groepen, de zogenaamde creches, tussen de nest en in de kolonie en na 4 tot 6 weken ook daarbuiten. Er zitten in elke groep jongen van verschillende leeftijd. De jongen worden alleen door hun eigen ouders gevoerd; de hen vergezellende volwassen vogels voeren noch beschermen hen, zodat het begrip creche in dit verband niet van toepassing is. De kleur van het dons verandert in de eerste maand van wit naar grijsachtig. Dan breken de veren door, waarbij de kleur in 6 tot 10 maanden verandert van grijsbruin tot rozeachtig grijswit. Na enkele jaren wordt het volwassen kleed bereikt. Met 2½ maand zijn de jongen vliegvlug.

---

Pega-pega (Phyllodactylus julieni) ta un especie di lagadishi cu ta pertenece na e tipo "gecko" i e famia di Phyllodactylidae. El a wordo describi pa prome biaha na 1885 dor di Edward Drinker Cope.

Distribucion y habitat

Phyllodactylus julieni ta endémiko na Aruba. E habitat ta konsistí di tropiko seku i subtropiko scrublands.

Nòmber i kategoria

Den Papiamento e lamargo ta wòrdu yamá pegapega. E nòmber sientífiko di e sorto aki a keda proponé pa promé biaha pa Edward Drinker Cope na 1885. E nomber julieni ta un tributo na e geologo Mericano Alexis Anastay Julien (1840-1919). E especie ta mustra un parecido ku e especie relashoná Phyllodactylus martini, cu presencia na Corsou, [[Boneiru|Boneiro] i otro lugánan den Caribe.

Status di protekshon

E organisashon internashonal pa protekshon di naturalesa IUCN a asigná e status di protekshon 'segur' (Least Concern of LC).

Link externo

• Phyllodactylus julieni, Dutch Caribbean Species Register

Fuente, nota i/òf referensia

The turnip-tailed gecko is known locally as the Pega-Pega, meaning sticky-sticky, due to the way it sticks to walls using the suction in its little fingers. They are found inside houses,and are mostly a nocturnal animal. According to Etnia Nativa, the local Pega Pega is immediately recognizable by its large size, with a body length of up to 12 cm, and its large, swollen tail, approximately the same length or slightly shorter than its body; females are larger and more robust than males. It has short, robust legs with flattened toes and extensive basal webbing. The undersides of its toes are covered in lamellae, which are used as friction pads to cling to smooth vertical surfaces. Some can even walk around completely upside down. Its toes are covered with ridges, which are peppered with millions of microscopic bristle-like structures called setae that attach and detach when the animal wills them to, and they never get gunked up. They are variable in coloration, from a mottled dark gray to orange-brown, and are capable of hanging color depending on their mood and surroundings. Mottled and banded markings aid in camouflage against tree bark. They are harmless and fragile; you can hold one in your hands as long as you are VERY gentle. Never put pressure on its tail because it will surely drop as a measure to try to distract the predator, and they are different from other lizards because they’re long-lived, talkative, lack eyelids, and their small scales are situated next to each other like cobblestones rather than overlapping as is the case in most other lizards. Turnip-tailed Geckos are insectivorous and feed on cockroaches, grasshoppers, beetles, flies, mosquitoes, and spiders, which makes them the best pest control to have at home! They spend their days concealed in dark tree grooves and cavities, in narrow crevices in the walls, or behind paintings, which provide the perfect shelter for them. Pega pega is a gecko endemic to our island, but in time, some 4–5 intrusive gecko species have been observed, some of which do not cease to amaze us with the racket they make, especially during the hours of the night. The Pega-pega (Phyllodactylus Julieni) is also a protected species in Aruba, by law. It is illegal to kill them!

---

Blue Kododo These are one of the most striking lizards in Aruba, recognizable by the male’s bright blue color. The Aruban whiptail lizard, Cnemidophorus arubensis, is a species endemic to Aruba, meaning you can only find it here on our One Happy Island! They are also recognized as the most common and populous lizard on the island. While the male is blue with white dots, the female is brown with blue dots. These charming lizards eat mostly plants, such as flowers, nectar, leaves and fruits, and occasionally enjoy some insects. They are selective in which plants they eat, because of the toxins present in many available plants species. The Kododo help take care of Aruba’s vegetation by playing a significant role in the dispersal of seeds for certain plants: when they eat fruit, they excrete the seeds in diverse locations, contributing to the reproduction cycle of our local plants.

---

Striped anole Waltaka o Toteki (Anolis lineatus) ta un especie di lagadishi di e famia di Dactyloidae. E ta nativo na Aruba i Corsou.

The striped anole (Anolis lineatus) that lives in Aruba is known locally as Waltaka or Toteki. This is a species of lizard in the family Dactyloidae, and they are native to Aruba and Curaçao. It is usually found in dry areas, commonly where there are not large trees; rather they enjoy rocks, walls or tree trunks, as they prefer to stay close to the ground. These lizards are about 7cm in length, have a brown color with a stripe on each side and typically, several stripes on the body and tail that are lighter in color. It has a dewlap which is orange-yellow – and what’s unique about this species is that it is the only known species of anole where the dewlap is asymetrically colored, with one side being a deeper orange and the other side a lighter yellow. Mostly this is seen in the males, as it is almost imperceptible in the females. If the Toteki shows you his dewlap, retreat!

---

Alablanca (Zenaida ??)ta un especie di parha di famia di paloma. Bo ta ha'e den mondi pero tambe den luganan habita. E rand di e halanan ta blanco y rond di su wowo e tin un renchi scur cu ta paga parce manera cos cu e tin un bril bisti. por hay'e na Aruba, boneiro y Corsou, pero tambe na Colombia y Venezuela.