User:Caribiana/Sandbox/Philomena Wong

E articulo aki ta uza ortografia di Papiamento. Lo aprecia si por mantene e articulo aki na estilo di Papiamento.

---

Philomena Wong
Born	22 di december 1941
Occupation(s)	maestro, poeta, escritor y declamador

Philomena Wong (☆ 22 di december 1941 na Aruba – † 7 di maart 2023 na Aruba) tabata un maestro, poeta, escritory declamador Arubiano. E tabata skirbi na Papiamento y ta ser considera di pertenece na e generacion di poetanan rond di e revista Watapana.

Biografia

Philomena Wong a nace dia 22 di december 1941 na Paradera, yiu di un mama Arubiano y un tata di descendencia Chines. Hunto cu su rumannan ela lanta na San Nicolas unda su famia tabatin un supermercado dilanti di "Nicolaas Store". Despues di caba scol secundario na Filomena College e ta bay studia pa maestro na Arnhem (Hulanda). E ta cuminsa cu carera den enseñansa na 1964. Durante 15 aña ela traha como maestro y despues como e prome cabesante Arubiano di Theresiaschool, un scol basico na San Nicolas. Na 1979 e ta bay traha na FAVI como "itinerant teacher" di muchanan visualmente incapacita. Wong tabata activo den YMCA y como lider di scouting pa mucha muhe desde 1964. E mesun aña e ta funda Kindervakantiewerk, un proyecto pa organisa campamento pa mucha muher hoben menos privilegia. E tabata presidente di fundacion Kindervakantiewerk Aruba di 1964 te 1970.

Wong a cuminsa skirbi su prome poesianan durante su estudio na Hulanda. Na 1970 e ta haci su debut den "Watapana", un revista cultural Antiano. Ademas di Watapana ela publica den e antologianan "Di Nos" di Pierre Lauffer na 1971 y "Cosecha Arubiano" na 1983 y den e revista "Skol i Komunidat" na 1985 y 1986. Na 1984 e ta publica su prome coleccion di 14 poema "Mi" ta biba den mi pensamento cu tin como tema central e derecho di e individuo riba su propio existencia y valor. Den un di e poemanan e ta desbarata e moral dobel den cual su persona como muhe tin cu biba. Na 1986 ta sigui su poesia epico titula Na caminda pa independencia, cu ta expresa su sentimentonan mixto tocante e lucha pa Aruba su status aparte dentro di Reino Hulandes.. E poema ta contene brevemente rasgonan di literatura indianista ora e ta trata e historia pre-colombiano di Aruba. Wong tabata mira e obra como uno educativo, cu lo por wordo usa como punto di salida pa discusionnan na scolnan, por ehempel "maatschappijleer". Acompaña pa musica y arte di movemento ela declama esaki pa prome biaha na 1986 riba Dia di Himno y Bandera. Na 1992 ta sali Di ta .. pa .. tabata, un coleccion di poesia cu ta oscila entre e presente (ta) y e pasado (tabata); di su prome poema describiendo e bunita 'mainta' te 'morto' y 'luto' na final. E ta un obra tristo, den cual bira bieu y muri ta para central pa un realidad sin scapatorio. Na 1993 e ta publica un traduccion di e poemanan den su prome y su di tres coleccion den Crusando Frontera / Crossing borders.

Cu su don pa declama Wong tabata presenta su propio obranan na manifestacionnan cultural-literario na Aruba, Corsou y Hulanda. Invita pa e organisacion Women’s International Writers ela declama na 1993 na e conocido mercado di buki internacional na Alemania, Frankfurter Buchmesse. Un di su poemanan mas conoci ta Placa Mancha, inspira riba e problematica nacional y internacional di logra placa na un manera ilegal. E poema aki, cual ta ilustra e vigor di idioma Papiamento cu e repeticion di e palabranan placa placa, placa, ela presenta na Plaza Betico pa e pareha real na 2002. Wong tambe tabata presenta cuentanan cortico ku e mes a skirbi, pero no a yega na publica. Na 2005 ela traduci for di version Hulandes pa Papiamento e buki di mucha di Jacques Thönissen E aventuranan di Cado Cododo.

Na fin di siglo 20 Wong tabata activo den partido AVP y a postula su mes como candidato na ..... E tabata activo tambe FESCA, e fundacion ...........

Na 1986 ela ricibi e "Premio di Oro Aruba" pa su logronan riba tereno di literatura. Despues di tabata malo pa algun tempo Philomena Wong ta fayece dia 9 di maart 2023 na edad di 81 aña.

Obra

• 1983 - "Mi" ta biba den mi pensamento (poesia)
• 1986 - Na caminda pa independencia
• 1992 - Di ta….pa….tabata
• 1993 - Crusando Frontera / Crossing borders
• 1997 - Frecuencia di palabra : Coy cref, come lobster

Fuente, nota i/òf referensia

Philomena (Philo) Wong (☆ 22 di december 1941 na Paradera – † 7 di maart 2023 na Aruba) tabata un maestro, poeta, escritor y declamador Arubiano. E tabata skirbi na Papiamento.

Bida[editá | editá fuente] Philomena Wong a nace dia 22 di december 1941 na Paradera, yiu di un mama Arubiano y un tata di descendencia Chines. Hunto cu su rumannan ela lanta na San Nicolas unda su famia tabatin un supermercado dilanti di "Nicolaas Store". Despues di caba scol secundario na Filomena College e ta bay studia pa maestro na Arnhem (Hulanda). E ta cuminsa cu carera den enseñansa na 1964. Durante 15 aña ela traha como maestro y despues como e prome cabesante Arubiano di Theresiaschool, un scol basico na San Nicolas. Na 1979 e ta bay traha na FAVI como "itinerant teacher" di muchanan visualmente incapacita. Wong tabata activo den YMCA y como lider di scouting pa mucha muhe desde 1964. E mesun aña e ta funda Kindervakantiewerk Aruba y tabata su presidente di 1964 te 1970.[1] E fundacion tabatin como meta pa organisa campamento pa mucha muher hoben menos privilegia.[2]

Den añanan 1990 Wong tabata activo den politica, prome como miembro di directiva di FESCA y na eleccion 1993 como candidato nr. 23 riba lista di AVP, logrando 141 voto personal.[3] Despues di tabata malo pa algun tempo Philomena Wong ta fayece dia 7 di maart 2023 na edad di 81 aña.

Carera literario[editá | editá fuente] Wong a cuminsa skirbi su prome poesianan durante su estudio na Hulanda. E tabata skirbi na Papiamento, idioma cu e tabata domina bon.[4] Na 1970 e ta haci su debut den "Watapana", un revista cultural Antiano y ta ser considera di pertenece na e generacion di poetanan rond e revista aki. E ta sigui pa publica den e antologianan "Di Nos" di Pierre Lauffer na 1971 y "Cosecha Arubiano" na 1983 y den e revista "Skol i Komunidat" na 1985 y 1986.

Na 1984 e ta saca su prome coleccion di 14 poema "Mi" ta biba den mi pensamento cu tin como tema central e derecho di e individuo riba su propio existencia y valor. Den un di e poemanan e ta desbarata e moral dobel den cual su persona como muhe tin cu biba.[5][6] Na 1986 e ta publica su poesia epico titula Na caminda pa independencia, cu ta expresa su sentimentonan mixto tocante e lucha pa Aruba su status aparte dentro di Reino Hulandes.[7]. Acompaña pa musica y arte di movemento ela declama esaki pa prome biaha na 1986 riba Dia di Himno y Bandera. E poema ta expone brevemente e "literatura indianista", na momento di trata e historia pre-colombiano di Aruba. Wong tabata mira e obra como uno educativo, cu lo por wordo usa como punto di salida pa discusionnan na scolnan, por ehempel di "maatschappijleer". Na 1992 ta sali Di ta .. pa .. tabata, un coleccion di poesia cu ta oscila entre e presente (ta) y e pasado (tabata); for di su prome poema tocante e bunita 'mainta' te 'morto' y 'luto' na final. E ta un obra tristo, den cual 'bira bieu' y 'muri' ta para central pa un realidad sin scapatorio. Na 1993 e ta publica un traduccion na ingles di e poemanan den su prome y su di tres coleccion den Crusando Frontera / Crossing borders.

Cu su don pa declama Wong tabata presenta su propio obranan na manifestacionnan cultural-literario na Aruba, Corsou y Hulanda. Invita pa e organisacion Women’s International Writers ela declama na 1993 na e conocido mercado di buki internacional na Alemania, Frankfurter Buchmesse.[8] Un di su poemanan mas conoci ta Placa Mancha, inspira riba e problematica nacional y internacional di logra placa na un manera ilegal.[9] E poema ritmico aki, cu ta ilustra e vigor di idioma Papiamento cu e repeticion di e palabranan "placa placa, placa", ela presenta na Plaza Betico pa e pareha real na 2002.[10] Wong tambe tabata presenta cuentanan cortico ku e mes a skirbi, pero no a yega na publica.[11]

Wong tabata publica storia di mucha den corant "Bon Dia Muchanan". E tabata traductor for di version Hulandes pa Papiamento di dos buki di mucha di Jacques Thönissen; na 2005 E aventuranan di Cado Cododo (De avonturen van Cado Cododo), sigui na 2008 pa Spoki, bandido y buscadonan di oro (Spoken schurken en goudzoekers).[12]

Na 1986 ela ricibi e "Premio di Oro Aruba" pa su logronan riba tereno di literatura y su aporte na Papiamento.

• E vigor di idioma Papiamento ta wordo ilustra cu e repeticion di e palabranan Placa placa, placa .[7] Ela presenta esaki na 2002 na Plaza Betico pa e pareha real.
• Na 1986 ela ricibi e Premio di Oro Aruba pa su logronan riba tereno di literatura.
• E ta conoci pa su poesia titula Placa placa, placa of Placa Mancha, inspira riba e problematica nacional y internacional di logra placa na un manera ilegal. Ela presenta esaki na 2002 na Plaza Betico pa e pareha real. De kracht van het papiamento in het gedicht zit hem in de herhaling van de woorden Placa placa, placa .
• Filomena was born in Paradera but lived most of her life in San Nicolaas. She is a descendant of the Wong family that owned and operated Wong King Supermarket that was located across from Nicolaas Store (currently RDA).
• in Arnhem naar de kweekschool
• 1964 a cuminsa su carera den ensenansa
• e coleccion di poesia "Mi ta bida den mi pensamento" ta consisti di 14 poema cu ta toca e aspiracion di hende en busca di su propio existencia y valor.uitgegeven. Het bestaat uit een collectie van 14 gedichten die het streven van de mens op zoek naar zijn eigen bestaan en waarde raakt.
• Na caminda pa independencia is een episch gedicht. Het bevat in grote lijnen het verhaal van de Arubaanse geschiedenis tot in 1986 de Status Aparte bereikt werd.
• Colegio Santa Teresita was de eerste Katholieke school in San Nicolas en werd op maandag, 9 januari 1933 geopend. Het heette toen Theresia School en werd beheerd door alleen maar frères en zusters. Mvw. Philomena Wong werd in 1972 het eerste Arubaanse schoolhoofd op de Theresia School en tot heden is de school onder de leiding van alleen maar vrouwelijke schoolhoofden. In 1982 veranderde de naam van de school in Colegio Santa Teresita.
• een lang gedicht van Philomena Wong: Na caminda pa independencia. Philomena Wong geeft met haar lange epische gedicht Na caminda pa independencia een historische schets van de strijd om de status aparte met een duidelijke boodschap van integratie. In dit gedicht is alleen maar even van literatura indianista sprake als er gesproken wordt over het pre-columbiaanse Aruba.
• In 1992 verscheen van Philomena Wong een nieuwe bundel Di ta .. pa .. tabata, een bundel die zich beweegt van het heden (ta) naar het verleden (tabata), van de in het eerste gedicht beschreven prachtige 'ochtend' naar 'dood' en 'rouw' aan het einde. Dat maakt de verzameling tot een trieste bundel, waarin het ouder worden en de dood als onontkoombare realiteit centraal staan. De gedichten in Crusando frontera (1993) zijn zo gerangschikt, dat de bundel positief begint met de schildering van een prachtige ochtend, waarna verschillende levensfasen van de mens van ongeboren baby tot de ouderdom en dood beschreven worden. Maar daarmee eindigt de bundel niet, want de laatste gedichten spreken weer over tevredenheid, rust en een ochtend van geluk.
• zij was initiatiefnemer van stg kindervakantiewerk in 1964?
• Esaki ta ec segundo anja cu e Kindervakantiewerk Comite a organiza u ncampamento pa mucha muher hoben menos privilegia. E forza guiadora tras di e esfuerzo ta Srta. Philomena Wong, un maestra di cuatro klas na St. Theresia School na San Nicolas. Como un estudiante na Hulanda, el a atende un

campamento similar y ora el a bolbe Aruba el a cuminsa traha pa haci e facilidad disponibel aki tambe.

• eerste publicatie was in Watapana

Inschrijven El a traha como maestra y despues como cabesante di un scol basico durante 15 aña. Desde 1979 e ta cu FAVI como “intinerant teacher” di muchanan visualmente incapasita. 25, 26 aña pasa el a cuminsa skirbi.

Como ? e ta haci su debut na aña 1970 den e revista “Watapana”. Te awor ta poesia so el a yega di publica, pero e ta skirbi cuentanan cortico tambe. Tambe el a yega di presenta su cuentanan cortico. Te ainda ta den Papiamento so el a publica, pero pa su mes e ta skirbi den Ingles y Hulandes tambe.

Ademas di a publica den “Watapana”, Sra. Wong a yega di publica den “Di Nos “ di Pierre Lauffer na 1971, den “Cosecha Arubiano” na 1983 y den “Skol y Komunidat” na 1985 y 1986. Dos obranan di dje cu a wordo publica te awor ta: “Mi ta biba den mi pensamento” 1983. Esaki tabata su prome coleccion di poesia publica. Y “Na caminda pa independencia” 1986.

El a presenta su obra cu un “schimmenspel”. E “schimmenspel” aki a wordu haci pa alumnonan di APA. Cu e schimmenspel aki Sra. Wong kier a duna bida na su poesia. Dus durante cu Sra. Wong tabata declamando su poesia, e alumnonan di APA tabata presenta un schimmenspel expresando asina loke e poesia tabata bisa.

E idea tras di e obra aki tabata: pa expresa su sentimentonan pa/cu nos Status Aparte. E obra ta contene puntonan positivo y negativo cu Sra. Wong ta haya cu Status Aparte a trece y ta trece cune. Sra. Wong ta mira su ultimo obra tambe como un obra educativo. E lo wordo usa como punto di salida pa discusionnan na scolnan, por ehempel maatschappijleer.

Internationale boekenbeurs in Duitsland: Arubaanse Philomena Wong naar Frankfurter Buchmesse Amigoe: 09-09-1993 Auteur Philomena Wong gaat op uitnodiging van de Women’s International Writers organisatie (PEN) naar de bekende Frankfurter Buchmesse om voor te dragen uit eigen werk gedurende de nacht van de poëzie. De Buchmesse is een jaarlijks gehouden internationale boekenbeurs voor literatuurliefhebbers, uitgevers, bibliothecaressen en auteurs. Philomena Wong is de meest actieve dichter van de afgelopen jaren op Aruba. Zij heeft drie bundels uitgeven en zeer binnenkort verschijnt haar vierde bundel in het Engels. Bovendien heeft zij een eigenschap die zwaar meetelt bij organisatoren van voordrachtsavonden, namelijk de gave om te kunnen voordragen, naast de gave van het schrijven zelf.

In Amsterdam hield zij tijdens de Internationale Vrouwen Boekenbeurs ook een indrukwekkende presentatie, eveneens in mei 1992 in Utrecht tijdens het MEP-Festival, het multi-etnische platform, Philomena Wong heeft toen ook Aruba vertegenwoordigd.

De laatste jaren hebben de organisatoren van de Buchmesse een central land of thema als speerpunt ingesteld. In 1992 betrof dit Mexico. In 1993 staan Nederland en Vlaanderen, de Nederlandse taal en talen gesproken in landen die directie banden met Nederland hebben of hebben gehad, centraal. Een unieke kans voor de Arubaanse uitgeverij Charuba om te kunnen participeren.

Om het één en ander tijdens de beurs zo efficiënt mogelijk te kunnen coördineren, is er in Amsterdam een stichting Frankfurter Buchmesse in het leven geroepen. In samenwerking met het Kabinet Nederlandse Antillen- en Arubaanse Zaken is er een commerciële stand opgezet waar een groot aantal boeken in zullen komen te staan, uitgegeven zowel op de Antillen, Nederland als Aruba.

De Gemengde Commissie Culturele Samenwerking binnen het Koninkrijk, sectie Aruba, heeft vorig jaar Alice van Romondt, directrice van de Nationale Bibliotheek en tevens voorzitter van Uitgeverij Charuba, benaderd met het verzoek het één en ander te coördineren voor wat betreft de Buchmesse. Dit om onder meer voorstellen te doen uitgaan naar de stichting in Amsterdam. Van Romondt is op uitnodiging van de Frankfurter Buchmesse Stichting uitgenodigd om mee te doen aan verschillende panels die betrekking hebben op onder meer de problematiek van het uitgeven op kleine schaal in een klein land in een taal waarvan de spelling slechts voor 70.000 mensen telt. Er zijn ook panels voor bibliothecarissen die gericht zijn op de steeds groter wordende problematiek van de boekenaanschaf wereldwijd.

De Gemengde Commissie sectie Aruba, heeft voorgesteld ook de linguïst Mario Dijkhoff in de delegatie mee te nemen, aangezien hij de Duitse taal machtig is (hij studeerde en woonde in Duitsland) en Aruba en Charuba in het Duits kan promoten.

Gesteund door subsidie van het Prins Bernhard Fonds zal ook Lourdes Croes, bibliothecaris, secretaris van Charuba en voorzitter van de UNOCA, meereizen en samen met Mario Dijkhoff, Martin Duisterwinkel en Alice van Romondt tussen het bijwonen van panels en lezingen en voordrachten, ook de stands bemannen.

De stand is één grote boekexpositie waar alle Charuba-uitgaven in opgenomen zijn. Aruba en Charuba zijn heel enthousiast bezig met de voorbereidingen, zoals met het drukken van een informatieve brochure over de ontwikkeling van de Arubaanse literatuur, de geschiedenis van Charuba en de toekomstplannen aan de hand en de pen van de alom bekende Charuba vice-voorzitter Wim Rutgers.

Philomena Wong (1941) is een Arubaanse dichteres. Ze publiceerde de bundels ‘Mi ta biba den mi pensamento’ (1984), ‘Na caminda pa independencia’ (1986) en ‘Di ta….pa….tabata (1992). Na caminda pa independencia is een episch gedicht. Het bevat in grote lijnen het verhaal van de Arubaanse geschiedenis tot in 1986 de Status Aparte bereikt werd. De twee andere bundels vormen als het ware een tweeluik. In ‘Mi ta biba den mi pensamento’ is er een ‘ik’ aan het woord die zich ontwikkelt door zich volledig op de buitenwereld te richten. ‘Di ta…pa…tabata’ daarentegen is op de persoonlijk ontwikkeling afgestemd. De opbouw is tegengesteld: waar de eerste bundel van dood naar leven ging, komen in de laatste bundel echter het ouder worden en de dood steeds nadrukkelijker naar voren.

Obra

• 1983 - Mi ta biba den mi pensamento (poesia)
• 1986 - Na caminda pa independencia
• 1992 - Di ta….pa….tabata
• 1993 - Crusando Frontera / Crossing borders
• 1997 - Frecuencia di palabra : Coy cref, come lobster

Fuente, nota i/òf referensia

Philomena Wong (Aruba 1941) was tot aan haar pensionering werkzaam in het onderwijs. Ze publiceerde in het tijdschrift Watapana, de antologieën Di Nos en Cosecha Arubiano en in het onderwijsblad Skol y Komunidat. In 1984 verscheen haar eerste gedichtenbundel Mi’ ta biba den mi pensamento, in 1986 gevolgd door Na caminda pa independencia. In 1992 verscheen Di ta… pa.. tabata, in 1993 een selectie uit vroeger werk met vertaling in het Engels als Crusando frontera / Crossing borders.

Su poesia a wordo publica den Watapana, Di Nos y Cosecha . E ta un di poetanan mas conoci di Aruba.