Glosa
- E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Fecha di fundashon òf kreashon | 1981 ![]() |
---|---|
Basá riba | Interglossa ![]() |
Tipologia lingwístiko | isolating language ![]() |
Deskubridó òf inventor | Ron Clark, Wendy Ashby ![]() |
Described at URL | https://database.conlang.org/view/?conlang=232, https://cals.info/language/glosa/, http://inthelandofinventedlanguages.com/index.php?page=languages&id=460 ![]() |
Etikèt na Stack Exchange | https://conlang.stackexchange.com/tags/glosa ![]() |
Glosa ta un idioma ousiliar internashonal konstruí basá riba Interglossa (un borrador anterior di un idioma ousiliar publiká na 1943). E promé dikshonario di Glosa a ser publiká na 1978. E nòmber di e idioma ta bini for di e raíz griego "glossa" ku ta nifiká lenga òf idioma. E idioma aki ta yudá hende di tur parti di mundu pa por komuniká entre nan.
Glosa ta un idioma isolante, loke kier meen ku palabra no ta kambia di forma, i tambe e ortografia di Glosa ta kompletamente regular i fonétiko. Komo un idioma isolante, no tin inflekshon, asina ku palabra semper ta keda den nan forma di dikshonario, no importa kual ta nan funshon den e orashon. Komo resultado, funshon gramatikal, si no ta kla for di konteksto, ta wòrdu tuma over pa un kantidat chikítu di palabra operadó i pa medio di òrdu di palabra (sintáksis). Siendo un idioma a posteriori, Glosa ta tuma mayoria di su bokabulario for di raís griego i latin, mirá pa e outornan komo internashonal den e sentido ku nan ta wòrdu uzá den siensia.
Historia[editá | editá fuente]
Glosa ta basá riba e vershon preliminario di un lenga ousiliar yamá Interglossa ku a wòrdu desaroyá pa e sientífiko Lancelot Hogben den e ora lib di bigha faya na Aberdeen durante Guera Mundial II. Interglossa a wòrdu publiká na 1943 komo un vershon preliminario di un lenga ousiliar.
Ron Clark a topa ku buki di Interglossa: un skisso di un ayudante alrededor di 1960. Despues el a konose Profesor Hogben pa desaroya e idioma. Nan a traha pa perfekshona e idioma, pa asina hasi esei mas facil pa usa den tur forma di komunikashon. Wendy Ashby a uni na e proyecto na 1972. Ora ku Hogben a faya na 1975, mayoria di e kambionan a yega di ser diskuti. Hogben i Clark a keda di akuerdo ku e idioma mester tin un ortografia fonétiko (esaki ta nifiká: kada letra ta representá un solo sonido). E prinsipio aki ta impliká ku e griego CH, TH i PH loke lo mester ta skirbí K, T i F.
Finalmente, algun kambio adishonal a ser introdusí pa Ron Clark i Wendy Ashby, kende a duna e idioma e nomber nobo di Glosa (for di e palabra griego pa lenga - "glossa" siendo e transliterashon na ingles), y asina a funda un idioma ousiliar nobo.
Te na rond di 1979, Ashby y Clark a tèst e uso di Glosa usadonan voluntario lokal na e pueblo kaminda nan tabata biba. Durante e periodo aki, e vokabulario y algun detaye di formashon di orashon a wordu desaroyá y revisá. Nan a kambia pa un otro pueblo na e momentu nan a publiká e promé dikshonario di Glosa.
For di 1987, e organisashon GEO (Glosa Education Organisation) ku ta tin e status di karidat a promové e enseñansa di Glosa komo un di dos idioma den skolnan rònt mundu.
E wèpsait ofisial di GEO a ser establesé pa Paul O. Bartlett na 1996, i aktualmente ta ser manehá pa Marcel Springer. E ta proporshona e dikshonario di Internet di Glosa (Glosa Inter-reti Diktionaria), manera tambe un kurso introduktorio i otro rekursonan. Un Wiki na Glosa a ser kreá na 2021.
Klase di palabra[editá | editá fuente]
Glosa ta kontené dos grupo mayor di palabra:
Primitivo[editá | editá fuente]
Primitivonan ta e kantidat chikito di palabra básiko di función presente den mayoria di idioma—esaki ta permiti nos pa deskribí e relashonnan entre e konseptonan mayor ku nos ta transmití. Esaki ta básikamente preposishon i konjunkshon, manera: de [di], e [i], pre [promé], supra [riba], sub [abou; abao; mas abou; menos; un tiki].
Sustantivo[editá | editá fuente]
Sustantivonan ta e grupo di palabra cu ta representa e kosnan mas kompleho, akshonnan i deskripshonnan (algun biaha usable pa tur tres) presente den un idioma, manera: via [kaminda], kurso [kore], hedo [felis], vide [mira], celera [rapido], tako [rapido; pronto; leve; apresura; rapides; ritmo; velosidat]; oku [wowo]. Por fabor tene na kuenta cu hopi di e palabra aki tin varios signifikashon, segun nan uso den un frase (komo verbo, athetivo, etc.), exempli gratia: "oku" por nifika "wowo", "optico", "mirando ku wowo", "mira (observa)", "percep (ku wowo)", of "mira traha un vistazo".
Partinan di diskurso[editá | editá fuente]
Palabranan di Glosa por sirbi hopi biaha komo mas di un parti di diskurso. Esaki ta nifiká ku parti di diskurso ta un papel ku e palabra ta hunga den un frase, no un propiedat di e palabra ku ta estrechamente uní.
Verbo[editá | editá fuente]
Basto palabra por aktua manera verbo, dependiendo di nan lugá den orashon (generalmente den posishon medial).
"E palabra promé" ta nifiká un palabra ku ta wòrdu usá imediatamente dilanti e verbo di e orashon òf frase pa demostrá òf afektá su tempu. Un ehèmpel di esaki ta:
Pa demostrá ku un verbo ta den tempu pasado, agregá "pa" dilanti e verbo. Pa indiká e tempu futuro, agregá "fu" dilanti e verbo. Pa indiká e kondishonal, agregá "sio" dilanti e verbo.
Athetivo[editá | editá fuente]
Athetivonan, manera tur parti di e idioma, no ta sufri inflekshon. Nan no kambia pa adaptá su tempu, nùmero, género, formalidat, etc. di e sustantivonan ku nan ta modifiká. Normalmente nan ta poní promé di e palabra ku nan ta modifiká. Den algun kaso, e lugá di un athetivo ta determiná su nifikashon:
- "Mi lo lesa un buki" - Mi fu lekto mo bibli
- "Mi lo lesa e promé buki" - Mi fu lekto bibli mo
A forma opuestonan na Papiamentu, por yama uso di e prefikso 'no-' promé di e athetivo. Aki tin e tradukshon di e ehèmpelnan ku a duna:
- kali – kòrsou
- no-kali – feo
- termo – kàliente
- meso-termo – tibio
- no-termo – frío
Vokabulario[editá | editá fuente]
Palabra kompaun[editá | editá fuente]
Pa forma un palabra kompuesto den Glosa, bo simplemente ta kombina palabra eksistente. Por ehèmpel:
- pe - persona cu ta hasi/e persona (forma cortico di persona)
- an - hòmber (di andros)
- fe - muhé (di femina)
- do - edifisio unda (di domo ku ta nifiká kas)
- lo - lugar, sitio di (di loko)
P'esey, un estudiante ta "stude-pe" (un persona cu ta studia), un estudiante homber ta "stude-an", un estudiante muhe ta "stude-fe" y un edifisio unda estudiante ta studia (school, college, etc.) ta un "stude-do". Hospitaal ta "pato-do" (for di palabra "pathology" pero cu ta nifica "malu"), literalmente nifica un "casa/edificio pa e malunan".
- "tegu" - kibra; tcho; (pa) tapa; kibrashi; dak; dekseil; kaseta
- "oku-tegu" - tapa di wowo
- "agri" - tera, kampo
- "agri-lo" - finca, hacienda
- "a-nu" - te awe