Glosa

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
E artíkulo aki ta skirbí na papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.


Glosa
idioma ousiliar internashonal, Idioma artifisial
Fecha di fundashon òf kreashon1981 Editá
Basá ribaInterglossa Editá
Linguistic typologyisolating language Editá
Deskubridó òf inventorRon Clark, Wendy Ashby Editá
Described at URLhttps://database.conlang.org/view/?conlang=232, https://cals.info/language/glosa/, http://inthelandofinventedlanguages.com/index.php?page=languages&id=460 Editá
Etikèt na Stack Exchangehttps://conlang.stackexchange.com/tags/glosa Editá

Glosa ta un idioma ousiliar internashonal konstruí basá riba Interglossa (un borrador anterior di un idioma ousiliar publiká na 1943). E promé dikshonario di Glosa a ser publiká na 1978. E nòmber di e idioma ta bini for di e raíz griego "glossa" ku ta nifiká lenga òf idioma. E idioma aki ta yudá hende di tur parti di mundu pa por komuniká entre nan.

Glosa ta un idioma isolante, loke kier meen ku palabra no ta kambia di forma, i tambe e ortografia di Glosa ta kompletamente regular i fonétiko. Komo un idioma isolante, no tin inflekshon, asina ku palabra semper ta keda den nan forma di dikshonario, no importa kual ta nan funshon den e orashon. Komo resultado, funshon gramatikal, si no ta kla for di konteksto, ta wòrdu tuma over pa un kantidat chikítu di palabra operadó i pa medio di òrdu di palabra (sintáksis). Siendo un idioma a posteriori, Glosa ta tuma mayoria di su bokabulario for di raís griego i latin, mirá pa e outornan komo internashonal den e sentido ku nan ta wòrdu uzá den siensia.

Historia[editá | editá fuente]

Glosa ta basá riba e vershon preliminario di un lenga ousiliar yamá Interglossa ku a wòrdu desaroyá pa e sientífiko Lancelot Hogben den e ora lib di bigha faya na Aberdeen durante Guera Mundial II. Interglossa a wòrdu publiká na 1943 komo un vershon preliminario di un lenga ousiliar.

Ron Clark a topa ku buki di Interglossa: un skisso di un ayudante alrededor di 1960. Despues el a konose Profesor Hogben pa desaroya e idioma. Nan a traha pa perfekshona e idioma, pa asina hasi esei mas facil pa usa den tur forma di komunikashon. Wendy Ashby a uni na e proyecto na 1972. Ora ku Hogben a faya na 1975, mayoria di e kambionan a yega di ser diskuti. Hogben i Clark a keda di akuerdo ku e idioma mester tin un ortografia fonétiko (esaki ta nifiká: kada letra ta representá un solo sonido). E prinsipio aki ta impliká ku e griego CH, TH i PH loke lo mester ta skirbí K, T i F.

Finalmente, algun kambio adishonal a ser introdusí pa Ron Clark i Wendy Ashby, kende a duna e idioma e nomber nobo di Glosa (for di e palabra griego pa lenga - "glossa" siendo e transliterashon na ingles), y asina a funda un idioma ousiliar nobo.

Te na rond di 1979, Ashby y Clark a tèst e uso di Glosa usadonan voluntario lokal na e pueblo kaminda nan tabata biba. Durante e periodo aki, e vokabulario y algun detaye di formashon di orashon a wordu desaroyá y revisá. Nan a kambia pa un otro pueblo na e momentu nan a publiká e promé dikshonario di Glosa.

For di 1987, e organisashon GEO (Glosa Education Organisation) ku ta tin e status di karidat a promové e enseñansa di Glosa komo un di dos idioma den skolnan rònt mundu.

E wèpsait ofisial di GEO a ser establesé pa Paul O. Bartlett na 1996, i aktualmente ta ser manehá pa Marcel Springer. E ta proporshona e dikshonario di Internet di Glosa (Glosa Inter-reti Diktionaria), manera tambe un kurso introduktorio i otro rekursonan. Un Wiki na Glosa a ser kreá na 2021.

Klase di palabra[editá | editá fuente]

Glosa ta kontené dos grupo mayor di palabra:

Primitivo[editá | editá fuente]

Primitivonan ta e kantidat chikito di palabra básiko di función presente den mayoria di idioma—esaki ta permiti nos pa deskribí e relashonnan entre e konseptonan mayor ku nos ta transmití. Esaki ta básikamente preposishon i konjunkshon, manera: de [di], e [i], pre [promé], supra [riba], sub [abou; abao; mas abou; menos; un tiki].

Sustantivo[editá | editá fuente]

Sustantivonan ta e grupo di palabra cu ta representa e kosnan mas kompleho, akshonnan i deskripshonnan (algun biaha usable pa tur tres) presente den un idioma, manera: via [kaminda], kurso [kore], hedo [felis], vide [mira], celera [rapido], tako [rapido; pronto; leve; apresura; rapides; ritmo; velosidat]; oku [wowo]. Por fabor tene na kuenta cu hopi di e palabra aki tin varios signifikashon, segun nan uso den un frase (komo verbo, athetivo, etc.), exempli gratia: "oku" por nifika "wowo", "optico", "mirando ku wowo", "mira (observa)", "percep (ku wowo)", of "mira traha un vistazo".

Partinan di diskurso[editá | editá fuente]

Palabranan di Glosa por sirbi hopi biaha komo mas di un parti di diskurso. Esaki ta nifiká ku parti di diskurso ta un papel ku e palabra ta hunga den un frase, no un propiedat di e palabra ku ta estrechamente uní.

Verbo[editá | editá fuente]

Basto palabra por aktua manera verbo, dependiendo di nan lugá den orashon (generalmente den posishon medial).

"E palabra promé" ta nifiká un palabra ku ta wòrdu usá imediatamente dilanti e verbo di e orashon òf frase pa demostrá òf afektá su tempu. Un ehèmpel di esaki ta:

Pa demostrá ku un verbo ta den tempu pasado, agregá "pa" dilanti e verbo. Pa indiká e tempu futuro, agregá "fu" dilanti e verbo. Pa indiká e kondishonal, agregá "sio" dilanti e verbo.

Athetivo[editá | editá fuente]

Athetivonan, manera tur parti di e idioma, no ta sufri inflekshon. Nan no kambia pa adaptá su tempu, nùmero, género, formalidat, etc. di e sustantivonan ku nan ta modifiká. Normalmente nan ta poní promé di e palabra ku nan ta modifiká. Den algun kaso, e lugá di un athetivo ta determiná su nifikashon:

  • "Mi lo lesa un buki" - Mi fu lekto mo bibli
  • "Mi lo lesa e promé buki" - Mi fu lekto bibli mo

A forma opuestonan na Papiamentu, por yama uso di e prefikso 'no-' promé di e athetivo. Aki tin e tradukshon di e ehèmpelnan ku a duna:

  • kali – kòrsou
  • no-kali – feo
  • termo – kàliente
  • meso-termo – tibio
  • no-termo – frío

Vokabulario[editá | editá fuente]

Palabra kompaun[editá | editá fuente]

Pa forma un palabra kompuesto den Glosa, bo simplemente ta kombina palabra eksistente. Por ehèmpel:

  • pe - persona cu ta hasi/e persona (forma cortico di persona)
  • an - hòmber (di andros)
  • fe - muhé (di femina)
  • do - edifisio unda (di domo ku ta nifiká kas)
  • lo - lugar, sitio di (di loko)

P'esey, un estudiante ta "stude-pe" (un persona cu ta studia), un estudiante homber ta "stude-an", un estudiante muhe ta "stude-fe" y un edifisio unda estudiante ta studia (school, college, etc.) ta un "stude-do". Hospitaal ta "pato-do" (for di palabra "pathology" pero cu ta nifica "malu"), literalmente nifica un "casa/edificio pa e malunan".

  • "tegu" - kibra; tcho; (pa) tapa; kibrashi; dak; dekseil; kaseta
  • "oku-tegu" - tapa di wowo
  • "agri" - tera, kampo
  • "agri-lo" - finca, hacienda
  • "a-nu" - te awe

Mira tambe[editá | editá fuente]