Jump to content

Tula

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
Tula
Tula
Informashon básiko
Nasementu  18 siglo
Kòrsou
Fayesimentu  3 òktober 1795
Kousa di morto  horkamentu
Modo di morto  strangulashon
Informashon profeshonal
Konosi pa luchado di resistencia, lider di rebelion di katibu
Informashon di resistensia
Evento Rebelion Grandi
Grupo Rebelion di katibu
Kondená sedition, rebelion
Kastigo pena kapital
Imágennan riba Wikimedia Commons Wikimedia Commons
[Editá Wikidata] · [Manual]

Tula (fecha natal na Kòrsou deskonosí - † 3 di òktober 1795 na Willemstad) tabata un afrikano sklabisá yu di Kòrsou i un di e lidernan, huntu ku Karpata (nòmber di kariño di Bastiaan òf Bazjan), di e Rebelion Grandi, ku a kuminsá dia 17 di ougùstùs 1795 na Kòrsou. Tula tabata biba komo katibu na plantashon na Kenepa. A gara Tula na sèptèmber i ehekut'é 3 di òktober, 1795. Tula ta konosí tambe bou di e nòmber "Kapitan Rigaud", ku ta nòmber tambe di un di e lidernan di e revolushon di afrikanonan na Haiti den mes temporada.

Segun e fuentenan di historia, Tula tabata un di e katibunan di mas sabí; e tabatin mas informashon ku e otro katibunan i tambe e tabata dominá mas idioma kompará ku e otro katibunan.

Komo lider di e rebelion grandi, Tula tabata un di e libertadornan mas importante di Antias Hulandes i na 2010 a wòrdu proklamá héroe nashonal di Kòrsou. Na 1985 a proklamá e dia ku e rebelion a inisiá, esta 17 di ougùstùs, Dia di lucha pa libertat i ku den boka di pueblo ta konosí komo Dia di Tula.[1] E mesun aña a inougurá e Parke di Lucha pa Libertat na Rif (Otrobanda), unda kada aña riba e fecha akí ta konmemorá e insurekshon bou di guia di Tula.[2] Riba e lugá unda el a wòrdu dekapitá a lanta na 1998 e monumento Desenkadená, trahá pa Nel Simon.[1]

Dia 19 di desèmber 2022 Hulanda a pidi pordon pa sklabitut i a anunsiá ku e ta bai rehabilitá Tula.

Konmemorashon i monumentonan

[editá | editá fuente]

Algun konmemorashon di Tula ta den forma ekspresivo, manera den poema, kantika òf obra teatral. Ehèmpel di poema ta Lanta Tula di Elis Juliana i Blote Tula di Celsio C. Luisa. Na aña 1971 grupo teatral Nos Kousa a presenta e obra Tula, un storia tokante e Rebelion Grandi skirbí pa Pacheco Domacassé i basá riba e investigashon di e historiadó H.J. Hamelberg.[3] Kantikanan Tula, warda! i No skonde Tula a bira konosí i promé a bira inkluso un hit grandi den aña 1977. E kantika Tula, warda!, skirbí pa Rignald Recordino i kantá pa Orlando Rosario, tabatin letra sensitivo ku un mensahe sosial.[4]

Na 1984, gezaghebber Ronald A. Casseres a deklará 17 di ougùstùs, e dia ku e lantamentu a kuminsá, komo Dia di lucha pa libertat: e Dia di e Lucha pa Libertat pa medio di un proklamashon. Tur aña riba e dia aki ta konmemorá e lantamentu i ta honra e lidernan, spesialmente Tula, p’esei e ta wòrdu yamá tambe e ‘konmemorashon di Tula’ òf ‘Dia di Tula’. Den e mesun aña, e Parke di Lucha pa Libertat (e Parke di e Lucha pa Libertat) a wòrdu habri na e ref, kaminda for di 1998 un grupo di estatua a para na e sitio kaminda el a wòrdu dekapitá.[1]

Na aña 1970 ya kaba a traha un estatua di Tula na Kòrsou dor di e eskultor hulandes Toos Hagenaars.[5] Sinembargo, e ora ei tabatin un protesta pasobra ainda e tabata wòrdu mirá komo un ‘malechor’ i sklabitut por a wòrdu lubidá mihó, segun algun antiano.[6] P’esei Hagenaars a hiba e estatua bèk Hulanda, kaminda el a wòrdu poné na Winschoten. Na 2023, a bolbe vocifera protesta, e biaha aki contra e plan di gobierno pa debolbe nan na e isla. Esaki ta pa motibu di e desnudez i ekspreshon di kara di Tula.[7]

Na 1998, e monumento di Desenkadená di Nel Simon a keda desvelá na e kosta sùit di Kòrsou. E ta un atrakshon importante riba e isla. E konmemorashon di Tula ta tuma lugá aki tur aña.

Diferente obheto a haña e nòmber di Tula. Na 1974, a nombra un kaya na Ser'i Domi den Otrobanda Kaya Tula. Na 1995, un kaya na Hulanda, den Amsterdam-Zuidoost. Despues di esaki, un kaya den e distrito di Utrecht di Voordorp a haña e nòmber Tulastraat. Na 2016, un kaminda na Den Haag a haña nòmber di Tula. E Tulapad ta situá serka di e Laan van de Mensenrechten den e distrito di Loosduinen.[8] Na 2018, Rei Willem-Alexander a desvelá e plachi di nòmber di Tulapier na Otrobanda, Willemstad; un di dos lugá pa barkunan krusero. E nòmber Tulapier a haya mas voto durante un “concurso nombra e pier” di Curaçao Ports Authority. Na 2022, un kaya banda di e Zuiderpark na Rotterdam a haña e nòmber di Tula.[9] Den bario di Wishi, unda un fèlt deportivo ya tabata hiba su nòmber, Sint Aloysiusschool a kambia nòmber den Kolegio Tula.[10]

Ministerio di Enseñansa, Kultura i Siensia (OCW) na Hulanda a krea e beka Tula na balor di €10.000 komo parti di e diskulpa i konmemoracion di 160 aña di sklabitut i e rehabilitashon di Tula na 2023. E beka ta wòrdu otorga na un studiante tur aña pa kuater aña. Na 2024 e promé bekado tabata Liam Mau-Asam, un graduado resien di Radulphus College.[11]

Letra di Tula Warda

[editá | editá fuente]

Tula ba sinja nos kon lucha,
kon bringa pa nos hanja nos balor
Mira, mira ki ironía, nos lucha ya no ta kontr’e opresor,
nos ta bringa otro, si nos mes ta bringando otro

Nos no sabi ki ta bomba,
ni un tin kadena na nos pia
Pero tin di nos su lomba
mester karga inhustisia kada dia
Ahinda tin miseria, Tula si ahinda tin miseria

Tula, bo bid’enter ba mula,
pa no haña sla’i pa pida pan
Awe nos no ke kans’e kurpa,
Tòg nos ke kue’inter mundu ku dos man
Un ta presta muchu, nò nos no ta prestando muchu

Tempu bo tabata nos guia,
bo metanan tur tabata bon kla
Nos a para riba nos pia,
ma unda nos ta bayendo nos no sa,
skur ta nos kaminda si nos mantene mesun ruta

Koro:
Tula warda, no wak ahinda,
ya ku nos tin algun kos di drecha
Kere ku nos ta trahando duru

Refran:
ma tur kos por drecha nos tin tinu pe
ma tur kos lo kambia nos tin tinu pe



Mira tambe e kategoria Tula di Wikimedia Commons pa mas dato mediatiko tokante di e tema aki.