Jump to content

Literatura Papiamentu

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Buki mas bieu na papiamentu ku a keda konservá.

Literatura Papiamentu (Aruba: Literatura Papiamento) ta literatura oral i skirbí den papiamentu, un idioma krioyo papiá na e islanan karibense di Aruba, Boneiru i Kòrsou. E ta okupá su mes ku poesia, prosa i otro tekstonan, inkluyendo tantu ortografia di papiamentu komo papiamento.

Historia

[editá | editá fuente]

Promé ku papiamentu tabata wòrdu skirbí, e tabata prinsipalmente un idioma oral, pasá pa medio di kontamentu di kuenta, kantikanan folklóriko i proverbionan. E poblashon afrikano sklabisá riba e islanan tabata usa Papiamentu pa komuniká, hopi biaha inkorporando strukturanan lingwístiko di Afrika Oksidental den un meskla di influensianan spañó, portugues i hulandes.

Mito i kuentonan popular a hunga un ròl krusial den konserbá e identidat kultural di e poblashonnan sklabisá i indígena. Kantikanan di tambú, un músika rítmiko i tradishon di kontamentu di kuenta, tabata wòrdu usá pa ekspresá resistensia, lucha diario i kreensianan spiritual. Hopi dicho i proverbio di e periodo aki ta eksistí ainda den papiamentu moderno. Ehèmpel: “Bo no por laba cara di suña” (Bo no por laba bo kara ku bo uña), loke ta nifiká ku bo no por drecha un problema ku e hèrmèntnan robes.

Eskritura

[editá | editá fuente]

E promé tekstonan skirbí na papiamentu ta data for di fin di siglo diesocho i kuminsamentu di siglo diesnuebe, prinsipalmente pa medio di korant i tekstonan religioso. E desaroyo di literatura papiamentu den siglo diesnuebe tabata tambe notabelmente influensiá dor di mishoneronan katóliko.

E promé teksto dokumentá (1775) tabata un karta skirbí pa pader Schabel na papiamentu, hasiendo esaki un di e promé instansianan konosí di papiamentu skirbí. E buki mas bieu na papiamentu ku a keda konservá ta Catecismo Corticu, imprimí na 1824 i tradusí pa pader Martinus Niewindt.[1] E katekismo aki tabata wòrdu usá pa siña kristianismo na e poblashon sklabisá. Na 1848, pader Jacobus Putman a lanta un imprenta na Santa Rosa pa publiká materialnan di skol na idioma papiamentu i a wòrdu asistí pa su ruman muhé, Johanna Adriana Putman, edukando muchanan lokal.[2] Ya pa fin di siglo diesnuebe, e publikashon di artíkulo, poema i ensayonan na papiamentu den e korantnan "Civilisado" (1883) i "La Cruz" (1893) a proba ku e idioma tabata hopi usá den forma skirbí.

Durante kuminsamentu di siglo binti, literatura papiamentu a kambia di prinsipalmente tekstonan religioso i edukativo pa poesia, kontamentu di kuenta i obranan di teatro. Sinembargo, ainda hulandes tabata e idioma literario dominante den Karibe Hulandes, i papiamentu tabata wòrdu konsiderá hopi biaha komo un idioma papiá, informal.

E promé obranan fiktisio den forma di kuenta kòrtiku i poesia a kuminsá aparesé den korant i revista. Luis Daal i Ruben S. Severina tabata e promé outornan ku a eksperimentá ku literatura na papiamentu. Ora papiamentu a kuminsá wòrdu mirá komo un hèrmènt pa ekspresá identidat lokal, esaki a kondusí na mas produkshon literario. Inkluso obranan na hulandes i spaño tabata wòrdu tradusí na papiamentu, oumentando e kompromiso literario ku e idioma.

Fin di siglo binti i komienso di siglo bintiun a mira e ekspanshon di literatura papiamentu den novela, buki pa mucha, teatro i medionan digital.

Algun eskritor prominente di literatura na idioma papiamentu ta Pierre Lauffer, Guillermo Rosario, Nydia Ecury i Frank Martinus Arion.

Wak tambe

[editá | editá fuente]

Bibliografia

[editá | editá fuente]
  • (1980) Algu tokante literatura na papiamentu, Hacha, vol. 6, I 2, January-February 1980, p. 6 8
  • Broek G. Art (1998) Pa saka kara/historia di literatura papiamentu, tomo I, Willemstad: Fundashon Pierre Lauffer.
  • Broek G. Art (1998) Pa saka kara/antologia di literatura papiamentu, tomo II, III, Willemstad: Fundashon Pierre Lauffer.
  • VV.AA (1971) Di nos: antologia di nos literatura, Curaçao : Libreria Salas
E artikulo aki ta un komienso. Bo ta wordu invita pa klik riba editá fuente pa añadi konosementu na e artikulo aki.